ΤΕΧΝΙΚΟΣ ΠΟΛΙΤΙΣΜΟΣ

Πανελλαδικές online μαθήματα

Ομογενείς online μαθήματα

Modern Greek online

benia1003@gmail.com

ΤΕΧΝΙΚΟΣ ΠΟΛΙΤΙΣΜΟΣ 

Με τον όρο πολιτισμός εννοούμε το σύνολο των υλικών, πνευματικών, τεχνικών επιτευγμάτων, που είναι αποτέλεσμα των δημιουργικών δυνάμεων του ανθρώπου.

Με τον όρο τεχνικός πολιτισμός εννοούμε το σύνολο των υλικών συνθηκών της ζωής του ανθρώπου, που διαμορφώθηκαν και εξελίχθηκαν μέσο της τεχνικής και της επιστημονικής προόδου. 

Πολιτιστικός – Πολιτισμικός 

Οι όροι ‘πολιτιστικός’ και ‘πολιτισμικός’ συχνά συγχέονται μεταξύ τους. Συνήθως το επίθετο πολιτιστικός χρησιμοποιείται για τη δήλωση του πολιτισμού ως σύνολο δραστηριοτήτων, συμπεριλαμβανομένου και του τεχνικού πολιτισμού, ενώ το επίθετο πολιτισμικός χρησιμοποιείται για τη δήλωση της αφηρημένης πλευράς του πολιτισμού και τον πολιτισμό ως πνευματική καλλιέργεια.

Σταθμοί του πολιτισμού

• η ανακάλυψη της φωτιάς
• η κτηνοτροφία και η καλλιέργεια της γης
• η μεταλλουργία
• η ανακάλυψη του τροχού
• η γραφή και οι αριθμοί
• η  ανακάλυψη της τυπογραφίας
• η ανακάλυψη της ναυτικής πυξίδας
• η πυρίτιδα
• ο ατμός
• ο ηλεκτρισμός
• η ατομική ενέργεια
• η πυρηνική ενέργεια

Χαρακτηριστικά του τεχνικού πολιτισμού

Ο τεχνικός πολιτισμός περιλαμβάνει τα υλικά αγαθά, τα υλικά μέσα που χρησιμοποιεί ο άνθρωπος, τις ανέσεις, της τεχνικές συνθήκες διαβίωσης, που έχουν ως στόχο τη δημιουργία όλο και πιο βελτιωμένων αγαθών και τεχνικών μέσων.

Επιπλέον ο υλικός ή τεχνικός πολιτισμός περιλαμβάνει: κάθε είδους εφευρέσεις, ανακαλύψεις, μέσα διαβίωσης, διατροφής, ένδυσης, κατοικίας, ποικίλα βιομηχανικά μέσα διασκέδασης. Με την ανάπτυξη της τεχνικής, που είναι συνέπεια της πολιτιστικής εξέλιξης, βελτιώνει ο άνθρωπος τις συνθήκες της ζωής του. Όλα αυτά συντελούν στην ανύψωση του βιοτικού του επιπέδου. Έτσι δημιουργείται ο σύγχρονος τεχνολογικός πολιτισμός, με την κυριαρχία της μηχανής και τον εκμηδενισμό του ανθρώπου που έγινε και ο ίδιος εξάρτημά της.

Παράγοντες ανάπτυξης του πολιτισμού 

Φυσικοί παράγοντες: κατάλληλο κλίμα, γεωγραφική θέση, φυσικό περιβάλλον και φυσικοί πόροι

Οικονομικοί παράγοντες: οργάνωση της οικονομίας, προώθηση και ανάπτυξη της γεωργίας, της κτηνοτροφίας, της ναυτιλίας, του εμπορίου, της βιομηχανίας, της συγκοινωνίας, της επικοινωνίας, των υπηρεσιών κτλ

Πολιτικοί παράγοντες: ύπαρξη κράτους, θέσπιση δικαίου

Κοινωνικοί παράγοντες: ελευθερία σε όλες τις μορφές της, ειρήνη, κοινωνική ισορροπία και γαλήνη

Ατομικοί παράγοντες: χαρακτήρας των ατόμων, ευφυΐα, επίπονη εργασία, συνεχής προσπάθεια, περιέργεια

Πνευματικοί παράγοντες: αγωγή, παιδεία, μόρφωση, ύπαρξη σπουδαίων πνευματικών προσωπικοτήτων

Θετικές επιδράσεις και ωφέλειες του τεχνικού πολιτισμού 

Η τεχνική πρόοδος και ανάπτυξη ωφελεί σημαντικά πολλές πτυχές της ζωής του ανθρώπου:

• Βοηθά τον άνθρωπο να δαμάσει τις φυσικές δυνάμεις, να απαλλαγεί από την εξάρτηση της φύσης και να εκμεταλλεύεται συστηματικά τις πηγές πλούτου της γης.
• Η διαβίωση γίνεται πιο άνετη και ο μέσος όρος ζωής ανεβαίνει (υγειονομική περίθαλψη, καταπολέμηση ασθενειών κλπ).
• Δημιουργούνται νέες θέσεις εργασίας και μειώνεται το ποσοστό ανεργίας.
• Οι αποστάσεις εκμηδενίζονται, οι συγκοινωνίες και οι επικοινωνίες φέρνουν τους ανθρώπους κοντά.
• Αυξάνεται η παραγωγή αγαθών και βελτιώνεται η ποιότητα με τη χρήση των μηχανικών μέσων.
• Μειώνεται ο ανθρώπινος μόχθος, η σωματική εργασία γίνεται αποδοτικότερη.
• Η κοινωνία των ανθρώπων οργανώνεται καλύτερα.
• Οι γνώσεις των ανθρώπων εμπλουτίζονται και διαδίδονται, τα ενδιαφέροντά τους διευρύνονται.
• Ο άνθρωπος αποκτά ορθολογιστική σκέψη και απαλλάσσεται από τις δεισιδαιμονίες, τις προλήψεις, την αμάθεια, τη μοιρολατρία, το φόβου του αγνώστου.
• Η αυτοπεποίθηση του ανθρώπου  για δράση και δημιουργία ενδυναμώνεται.
• Η κατανομή των αγαθών γίνεται δικαιότερη, διότι αμβλύνονται οι κοινωνικές ανισότητες.

Κρίση του σύγχρονου πολιτισμού 

Ωστόσο, η τεράστια ανάπτυξη της τεχνολογίας δεν συμβαδίζει με την πνευματική πρόοδο του σύγχρονου ανθρώπου και τη συνολική ευημερία του. Ο άνθρωπος σήμερα υπερεκτιμά τις υλικές αξίες και περιφρονεί τις ηθικές και πνευματικές αξίες, που χωρίς αυτές δεν είναι δυνατή η ολοκλήρωση της προσωπικότητάς του.

Αίτια της κρίσης του πολιτισμού 

• χαλάρωση της κοινωνικής συνείδησης, άγχος, μοναξιά, πλήξη, νευρασθένειες, φόβος για το μέλλον
• κυριαρχία της μανίας του κέρδους, του ατομικού συμφέροντος έναντι του συλλογικού, τάση για υλικό ευδαιμονισμό
• αύξηση της βίας και της εγκληματικότητας, πόλεμοι, πυρηνικοί εξοπλισμοί
• επικράτηση πνευματικής μονομέρειας, υπερεξειδίκευσης και ιδεολογικής σύγχυσης
• έλλειψη ποιότητας ζωής στις μεγαλουπόλεις,  συρρίκνωση φυσικού πλούτου, οικολογική καταστροφή
• μαζοποίηση, απώλεια της διαφορετικότητας, φαινόμενα λαϊκισμού, δημαγωγίας και μεσσιανισμού, χειραγώγηση, παθητικοποίηση, αδιαφορία για την πολιτική ζωή
• εντατικοποίηση των ρυθμών, μηχανοποίηση της σκέψης, ρομποτοποίηση του ανθρώπου
• καλλιέργεια αισθήματος αλαζονείας και παντοδυναμίας

Τεχνικός πολιτισμός και παραδοσιακά επαγγέλματα 

Στις περισσότερες περιπτώσεις παρατηρείται εξέλιξη των επαγγελμάτων και προσαρμογή τους στα καινούρια δεδομένα της κοινωνίας. Από την άλλη η τεχνολογική ανάπτυξη οδήγησε και στη δημιουργία πλήθους νέων ειδικοτήτων πχ επαγγέλματα που σχετίζονται με τους υπολογιστές και το διαδίκτυο.

Παρ΄όλα αυτά, ακόμα και στις συνθήκες της μεγάλης, γρήγορης και χαμηλού κόστους παραγωγής η δεξιοτεχνία αναγνωρίζεται και αμείβεται αδρά. Η χειροποίητη κατασκευή εκτιμάται σήμερα.

Συνετή θα ήταν μια προσπάθεια διατήρησης και μετάδοσης κάποιων παραδοσιακών επαγγελμάτων στις επόμενες γενιές μέσα από ειδικά προγράμματα. Διαφορετικά αυτού του είδους τα επαγγέλματα είναι καταδικασμένα να σβήσουν στο όνομα της αποθέωσης και της παντοδυναμίας της μηχανής.

Η τεχνική πρόοδος στην εκπαίδευση 

Ο εκσυγχρονισμός στην εκπαίδευση, με την ενσωμάτωση των ηλεκτρονικών υπολογιστών και της πληροφορικής, έχει αναβαθμίσει την ποιότητα της διδασκαλίας. Οι εκπαιδευτικοί χρησιμοποιούν σύγχρονα εποπτικά μέσα διδασκαλίας και αξιοποιούν όλες τις δυνατότητες που τους παρέχονται.

Η διδασκαλία γίνεται πιο παραστατική και προσελκύει τον ενδιαφέρον του μαθητή, ο οποίος συγκεντρώνει πληροφορίες από πολλές πηγές, καλλιεργώντας τη συνθετική σκέψη του και ενισχύοντας την κριτική του ικανότητα. Παράλληλα το σχολείο ανταποκρίνεται με μεγαλύτερη επάρκεια στις απαιτήσεις των μαθητών αναβαθμίζοντας το κύρος του θεσμού. Ωστόσο η ενσωμάτωση της τεχνολογίας μπορεί να αποπροσανατολίσει το μαθητή, όταν δεν υπάρχει συνεπής καθοδήγηση από τον εκπαιδευτικό.

Απαραίτητη η προσεκτική αξιοποίηση των δυνατοτήτων των Η/Υ από τους εκπαιδευτικούς και ο διαρκής έλεγχος από την πλευρά των γονέων. Επιβάλλεται να δοθεί προτεραιότητα στην άρτια κατάρτιση των εκπαιδευτικών.

Θέματα για συζήτηση 

Κατ’ ανάγκη λοιπόν έτσι και εκ-παιδευόμαστε να γινόμαστε αυτό που καλούμαστε να είμαστε: πριν από οτιδήποτε άλλο, πρέπει να διδαχθούμε πώς να οικειοποιούμαστε και να απολαμβάνουμε έναν κατακερματισμένο κόσμο που η τάξη του έγκειται στην ανοικτή και εξωγενή αταξία της απροσδιοριστίας. Θα κληθούμε να μαθητεύσουμε στα παίγνια των επιμόνων θεσμών που δεν πιστεύουν πια στις ονομαστικές λειτουργίες τους, και να αποκτήσουμε τα εφόδια που θα μας καταστήσουν εναργέστερους μπροστά στη μη αναγνωσιμότητα των αιτιακών ακολουθιών.

Η πανταχού παρούσα συνταγή της «διά βίου εκπαίδευσης» δεν είναι λοιπόν τυχαία και δεν εξαντλείται στη προφανή εργασιακή και παραγωγιστική της χρησιμότητα: απηχεί μια πολύ ευρύτερη αντίληψη για την ανάγκη μιας ευέλικτης και αενάως προσαρμοζόμενης «διά βίου παιδείας», ή «διά βίου μαθητείας», μιας ατέλειωτης διαδικασίας κοινωνικοποίησης, η οποία δεν αναφέρεται μόνο στις προδιαγραφές του επαγγέλματος και της απασχόλησης, αλλά παραπέμπει επί πλέον στην ανάγκη συνεχούς και αβέβαιης πολιτιστικής «προσαρμογής» του ατόμου στα αιωρούμενα εναύσματα του μεταβαλλόμενου περιβάλλοντος και των βιοτικών συρμών.

Οι εξελίξεις αυτές είναι σωρευτικές, οικουμενικές και ίσως αναπότρεπτες. Και συνδέονται ανάμεσα στα άλλα με την οριστική αποδέσμευση των κανόνων, των προτύπων και των κωδίκων συμπεριφοράς από τις περιχαρακωμένες και αξιακά «κλειστές» εθνικές πολιτιστικές υποστασιώσεις που σημάδεψαν τα χαρούμενα και επηρμένα ιδεώδη της ευρωπαϊκής παιδείας. Πράγματι, μολονότι η λεγόμενη παγκοσμιοποίηση δεν συνεπέφερε κατά κανέναν τρόπο το τέλος των ανταγωνισμών και συγκρούσεων ανάμεσα στις οργανωμένες εξουσίες, σήμανε την οριστική έκλειψη των αυτοφυών και αυτοαναπαραγόμενων «πολιτισμών».

(Κ.Τσουκαλάς)

Οι αντιφάσεις του πολιτισμού

Ο τεχνικός κόσμος είναι ο κόσμος των υλικών πραγμάτων αποτελείται από υλικά πράγματα και έχει σχέση μ’ αυτά. Η Τεχνική εγγυάται στον άνθρωπο μόνο την υλική ευτυχία που μπορούν να του εξασφαλίσουν τα υλικά αντικείμενα. Αλλά, η τεχνική κοινωνία δεν είναι μια αληθινά ανθρωπιστική κοινωνία, αφού βάζει σε πρώτη μοίρα τα υλικά πράγματα κι όχι τον άνθρωπο. Μπορεί μόνο να δράσει πάνω στον άνθρωπο, μειώνοντάς τον και βάζοντάς τον στο δρόμο του ποσοτικού. Η ριζική αντίφαση υπάρχει ανάμεσα στην τεχνική τελειότητα και την ανθρώπινη ανάπτυξη, επειδή η τελειότητα αυτή μπορεί να επιτευχθεί μόνο μέσω της ποσοτικής ανάπτυξης και κατ’ ανάγκη στρέφεται αποκλειστικά προς ό,τι είναι μετρήσιμο. Αντίθετα, η ανθρώπινη τελειότητα ανήκει στο χώρο του ποιοτικού και στρέφεται προς ό,τι δεν είναι μετρήσιμο. Στην εποχή μας, η τεχνική ανάπτυξη μονοπωλεί όλες τις ανθρώπινες δυνάμεις, τα πάθη, τις διάνοιες και τις αρετές με τέτοιο τρόπο, που είναι πρακτικά αδύνατο να αναζητήσουμε και να βρούμε κάπου οποιαδήποτε καθαρά ανθρώπινη τελειότητα. Κι αν αυτή η αναζήτηση είναι αδύνατη, τότε δεν μπορεί να υπάρξει πολιτισμός με την καθαυτό σημασία του όρου.

Η τεχνική ανάπτυξη οδηγεί σε μια αύξηση της δύναμης. Δηλαδή, δημιουργούνται τεχνικά μέσα ασύγκριτα πιο αποτελεσματικά απ’ ό,τι είχε επινοηθεί μέχρι σήμερα. Η Τεχνική είναι δύναμη που έχει ως αντικείμενο της μόνο τη δύναμη, με την ευρύτερη σημασία της λέξης. Η δυνατότητα δράσης γίνεται απεριόριστη και απόλυτη. Για παράδειγμα, έχουμε για πρώτη φορά τη δυνατότητα να εξαλείψουμε όλη τη ζωή πάνω στη γη, επειδή διαθέτουμε τα μέσα που μπορούν να πετύχουν κάτι τέτοιο. Σ’ όλους τους τομείς δράσης έχουμε να κάνουμε με τέτοιες απόλυτες δυνατότητες. Έτσι, π.χ., οι κυβερνητικές τεχνικές, που αναμειγνύουν οργανωτικές, ψυχολογικές και αστυνομικές τεχνικές, τείνουν να δώσουν στις κυβερνήσεις απόλυτη δύναμη. Κι εδώ θα πρέπει να επισημάνω έναν μεγάλο νόμο που πιστεύω ότι είναι βασικός για την κατανόηση του κόσμου στον οποίο ζούμε: όταν η δύναμη γίνεται απόλυτη, οι αξίες χάνονται. Η δύναμη, όσο μεγαλώνει καταργεί τα σύνορα ανάμεσα στο καλό και στο κακό, ανάμεσα στο δίκαιο και στο άδικο. Είμαστε αρκετά εξοικειωμένοι μ’ αυτό το φαινόμενο στις ολοκληρωτικές κοινωνίες. (…)

Η τρίτη και τελευταία αντίφαση είναι ότι η Τεχνική δεν μπορεί ποτέ να γεννήσει την ελευθερία. Φυσικά, η Τεχνική απελευθερώνει την ανθρωπότητα από ένα ολόκληρο σύνολο παλιών περιορισμών. Είναι προφανές, παραδείγματος χάρη, ότι απελευθερώνει τον άνθρωπο από τα όρια που του έχουν επιβάλει ο χρόνος και ο χώρο, ότι ο άνθρωπος έχει, χάρη σ’ αυτήν, απελευθερωθεί (ή τουλάχιστον τείνει να απελευθερωθεί) από την πείνα, το υπερβολικό κρύο και την ζέστη, από τους ρυθμούς των εποχών και από το σκοτάδι της νύκτας, ότι η ανθρώπινη φυλή έχει απελευθερωθεί από ορισμένους κοινωνικούς περιορισμούς μέσω της συναλλαγής της με το σύμπαν και από τους διανοητικούς της περιορισμούς μέσω της συσσώρευσης των πληροφοριών. Αλλά σημαίνει αυτό ότι ο άνθρωπος είναι πραγματικά ελεύθερος; Άλλοι περιορισμοί, εξίσου καταπιεστικοί και αυστηροί με τους παραδο¬σιακούς, έχουν επιβληθεί μέσω της Τεχνικής στο ανθρώπινο ον της σημερινής τεχνολογικής κοινωνίας. Νέα όρια και τεχνικές πιέσεις έχουν πάρει τη θέση των παλιών, φυσικών περιορισμών, και σίγουρα δεν μπορούμε να αποδείξουμε ότι ο άνθρωπος έχει κερδίσει πολλά Όσο περισσότερο αυξάνονται στην κοινωνία οι τεχνικές δράσεις, τόσο περισσότερο μειώνεται η ανθρώπινη πρωτοβουλία και αυτονομία. Όσο περισσότερο είναι αναγκασμένο το ανθρώπινο ον να ζει σ’ έναν κόσμο διαρκώς αυξανόμενων απαιτήσεων, τόσο περισσότερο χάνει κάθε δυνατότητα ελεύθερης επιλογής και ατομικότητας στη δράση.

 Δεν υπάρχει πιθανότητα να γυρίσουμε πίσω, να διαγράψουμε ή και να σταματήσουμε την τεχνική πρόοδο. Ό,τι έγινε έγινε. Καθήκον μας είναι να βρούμε τη θέση μας στην τωρινή κατάσταση μας και σε καμιά άλλη. Η νοσταλγία δεν έχει επιβιωτική αξία στον σύγχρονο κόσμο και δεν είναι παρά μια πτήση στη χώρα των ονείρων.

(Ζακ Ελούλ)

Η τεχνολογία δεν καταστρέφει ή έστω περιορίζει τη δημιουργικότητα. Αντίθετα, ανοίγει νέα όρια. Σε κάθε επίπεδο. Ίσως μάλιστα η τεχνολογία προσφέρει σε περισσότερους ανθρώπους τη δυνατότητα να είναι πιο δημιουργικοί. Τα πάντα, όπως συνέβαινε ανέκαθεν, συνδέονται αποκλειστικά με τον τρόπο χρήσης της και σίγουρα με την κουλτούρα του καθενός.

Τα δεδομένα αποτελούν αδιάψευστους μάρτυρες. Οι υπολογιστές, η εξέλιξη των εφαρμογών και των δυνατοτήτων τους άνοιξαν νέους, συχνά επαναστατικούς δρόμους στην επιστήμη. Η προσφορά της τεχνολογίας στην ενημέρωση και την επικοινωνία δεν μπορεί να αμφισβητηθεί ακόμα και από τον πιο ηλίθιο νου. Νέες μορφές τέχνης (και η φωτογραφία) δημιουργήθηκαν και εξελίχθηκαν εξαιτίας της. Η αντικατάσταση του χαρτιού και του μολυβιού δεν έθεσαν περιορισμούς στη δημιουργική γραφή. Το ψηφιακό βιβλίο και η εφημερίδα δεν περιόρισαν την απόλαυση της ανάγνωσης. (…)

Θα μπορούσα να συνεχίσω χωρίς σταματημό τα παραδείγματα που συνδέουν την τεχνολογία με τη διεύρυνση οριζόντων, την επίλυση προβλημάτων, την απάντηση ερωτημάτων, την καταπράυνση του πόνου, τον περιορισμό του μόχθου αλλά δεν έχει ιδιαίτερο νόημα. Η συνείδηση ότι η τεχνολογία είναι ανθρώπινο δημιούργημα, δίνει από μόνη της απάντηση στον προβληματισμό. Η εξέλιξή της δε σηματοδοτεί το «τέλος» μιας προσπάθειας αλλά πάντα την «αρχή» μιας νέας, πιο πολύπλοκης, πιο εύχρηστης, πιο παραγωγικής και συχνά πιο ανθρώπινης.

Η καινούρια φωτογραφική μηχανή δεν είναι παρά η τεχνολογική αποτύπωση δεδομένων που κατάκτησαν προηγούμενες γενιές φωτογράφων. Είναι η τεχνολογική εφαρμογή γνώσεων και εμπειριών που αποκτήθηκαν μέσα από παρατήρηση χρόνων, με χρήση χιλιάδων χιλιομέτρων φιλμ. Μια καινούρια γενιά φωτογραφικών μηχανών έρχεται, όχι για να μας πει, «Εντάξει, τέλος η δημιουργικότητα. Τώρα οι μηχανές θα κάνουν τα πάντα»! Όχι. Έρχεται για να μας προκαλέσει: «Τελειώσαμε με τα δεδομένα. Βαρεθήκαμε τα ειδυλλιακά τοπία που στόλιζαν τα εφηβικά δωμάτια. Προχωρήστε σε νέες πρακτικές, διαμορφώστε νέες ιδέες, γίνετε περισσότερο ευφάνταστοι, ανακαλύψτε νέα όρια αισθητικής». Με απλά λόγια, κάθε νέα τεχνολογία ωθεί σε ανανέωση της δημιουργικότητας και της καινοτομίας.

(Σωτήρης Ζάχος)