ΚΟΜΦΟΡΜΙΣΜΟΣ και ΜΑΖΟΠΟΙΗΣΗ

Πανελλαδικές online μαθήματα

Ομογενείς online μαθήματα

Modern Greek online

benia1003@gmail.com

ΚΟΜΦΟΡΜΙΣΜΟΣ και ΜΑΖΟΠΟΙΗΣΗ

Κομφορμισμός είναι η τάση του ανθρώπου να προσαρμόζει τη συμπεριφορά του στις αντιλήψεις, τις συνήθειες, τα έθιμα κλπ. της κοινωνίας στην οποία ανήκει, ακόμα κι αν δεν τον εκφράζουν.

Κομφορμιστής είναι αυτός που συμμορφώνεται με τους κοινωνικούς κανόνες.

Αντικομφορμιστής είναι αυτός που δεν συμμορφώνεται με τους κοινωνικούς κανόνες (ασυμβίβαστος).

Μάζα είναι ένα ευρύ αδιαφοροποίητο σύνολο προσώπων που παρέχει την ψευδαίσθηση της εγγύτητας και του ανήκειν σε ένα ομοιογενές σύνολο.

Μαζοποίηση είναι η τάση του σύγχρονου ανθρώπου να εξομοιώνεται με τους άλλους και να οδηγείται στην απώλεια της ατομικότητάς του και στην απορρόφησή του από τη μάζα, αφού έχει απολέσει τα ιδιαίτερα εκείνα χαρακτηριστικά που τον καθιστούν οντότητα αυτόνομη, μοναδική και αυτόφωτη. 

Οι περισσότεροι άνθρωποι παρά το γεγονός ότι διακηρύττουν τη μοναδικότητά τους και το ξεχωριστό της προσωπικότητάς τους, στην πραγματικότητα εκείνο που επιθυμούν είναι το να είναι αποδεκτοί από τους άλλους και να αισθάνονται την κοινωνική ασφάλεια που παρέχει η ένταξη σε μια ευρύτερη ομάδα. Έτσι, πολύ συχνά καταλήγουν να θυσιάζουν τις δικές τους απόψεις μόνο και μόνο για να μη διαφοροποιηθούν από τον κύκλο των φίλων τους ή από την κυρίαρχη τάση της κοινωνίας.

Τα ομοιογενή χαρακτηριστικά που παρουσιάζουν οι άνθρωποι στις αντιλήψεις και τη συμπεριφορά τους είναι απότοκος της επίδρασης που ασκεί η δύναμη της μάζας στο κάθε μεμονωμένο άτομο. Υπάρχει έντονη η τάση ταύτισης και εξομοίωσης του κάθε ατόμου με τους άλλους. Ο κοινωνικός κομφορμισμός και η δύναμη της μάζας είναι σε πολλές περιπτώσεις τόσο ισχυρές που το άτομο συνθλίβεται και δεν μπορεί να απαλλαγεί από τα δεσμά του. Κατανοούμε λοιπόν ότι η πνευματική ανεξαρτησία, που διακηρύσσεται ότι υπάρχει, αποτελεί ουσιαστικά ένα μύθο και μια ουτοπία.

Αίτια κομφορμισμού και μαζοποίησης  

Διαχρονικά αίτια: 

• η έντονη επιθυμία του ατόμου να ανήκει στο κοινωνικό σύνολο
• ο φόβος απόρριψης, αποκλεισμού και περιθωριοποίησης από την κοινωνία
• η έλλειψη αυτοπεποίθησης και η ατολμία διαφοροποίησης
• η ύπαρξη κοινωνικών στερεοτύπων (γενικών και απλουστευτικών απόψεων) και προκαταλήψεων
• η συμμόρφωση με τα κοινωνικά στερεότυπα που προβάλλει βολική
• η αδυναμία δημιουργικής αμφισβήτησης
• η παραίτηση από το δικαίωμα και την υποχρέωση του σκέπτεσθαι

Ειδικότερα στην εποχή μας:

• Η διόγκωση των μεγαλουπόλεων και γενικότερα οι συνθήκες ζωής στα αστικά κέντρα οδηγούν στην ανωνυμία και τις απρόσωπες σχέσεις.
• Η μηχανοποίηση της εργασίας και της ψυχαγωγίας έχει ως αποτέλεσμα τη μηχανοποίηση της σκέψης και τη στέρηση δημιουργικών πρωτοβουλιών.
• Η απουσία ιδανικών συνεπάγεται αποπροσανατολισμό, ισοπέδωση των πάντων και μηδενιστική θεώρηση της ζωής.
• Η κυριαρχία του υλιστικού πνεύματος και του υπερκαταναλωτισμού σε συνδυασμό με τους σύγχρονους μηχανισμούς επηρεασμού, παραπληροφόρησης και προπαγάνδας (πχ καταιγισμός διαφημιστικών μηνυμάτων) συνεπιφέρουν την πτώχευση των ανθρωπιστικών αξιών.
• Η ανέχεια, οι στερήσεις και η αδυναμία κάλυψης των βασικών αναγκών ενθαρρύνει την άκριτη αποδοχή ιδεολογιών.
• Το εκπαιδευτικό σύστημα με τη χρησιμοθηρική προσέγγιση της γνώσης σε βάρος της σφαιρικής παιδείας αδυνατεί να καλλιεργήσει την κριτική σκέψη και την ικανότητα για αυτοκαθορισμό.
• Τα ΜΜΕ και η βιομηχανία του θεάματος δημιουργούν ένα ομοιόμορφο μοντέλο κοινωνικής συμπεριφοράς, ενώ μέσω της παντοδυναμίας της εικόνας και της εμπορευματοποιημένης μαζικής κουλτούρας αιχμαλωτίζουν και παθητικοποιούν τη σκέψη του δέκτη.
• Η πολιτεία με την απρόσωπη και δαιδαλώδη γραφειοκρατία της αντιμετωπίζει τον πολίτη ως στατιστικό στοιχείο με αποτέλεσμα ο τελευταίος να αισθάνεται ένας αριθμός.

Συνέπειες του κομφορμισμού και της μαζοποίησης 

• ενδυνάμωση του κοινωνικού ιστού, σύσφιξη των κοινωνικών σχέσεων
• αναίρεση της ατομικότητας και μοναδικότητας του ανθρώπου και απώλεια της αυτοτέλειας και της αυτοκυριαρχίας του
• ομοιομορφία στον τρόπο ζωής και συμπεριφοράς
• απονέκρωση της κριτικής σκέψης και ροπή στο φανατισμό, το δογματισμό και τη μισολλοδοξία
• βίαιη και αυταρχική συμπεριφορά απέναντι στη διαφορετικότητα
• έξαρση της οπαδοποίησης, του πολιτικού και θρησκευτικού φανατισμού
• εκδήλωση αντικοινωνικών μορφών συμπεριφοράς (ρατσιστικές εκδηλώσεις, περιθωριοποίηση κοινωνικών ομάδων) και διασάλευση κοινωνικής ευρυθμίας
• κατίσχυση δημαγωγίας, υπονόμευση δημοκρατίας, δημιουργία πρόσφορου εδάφους για επικράτηση ολοκληρωτικών μορφών διακυβέρνησης
• απομάκρυνση του πολίτη από την ουσιαστική λήψη αποφάσεων, μετατροπή του σε οπαδό της πολιτικής ζωής
• απώλεια ελεύθερης σκέψης, πρωτοβουλίας και δημιουργικής διάθεσης
• ξενομανία, αλλοτρίωση της εθνικής φυσιογνωμίας
• ισοπέδωση των εθνικών ιδιαιτεροτήτων, παγκόσμια ομοιομορφία

Τρόποι αντιμετώπισης της μαζοποίησης

Ευθύνη των φορέων αγωγής (οικογένειας, σχολείου) αλλά και του ίδιου του ατόμου αποτελεί η:

• καλλιέργεια της προσωπικότητας με την παροχή ανθρωπιστικής παιδείας
• ανάπτυξη προβληματισμού, κριτικής σκέψης, γόνιμης αμφισβήτησης
• ενεργοποίηση του νέου με το διάλογο, τη συμμετοχικότητα στη λήψη αποφάσεων, την ανάληψη πρωτοβουλιών και ευθυνών
• επαγρύπνηση ενάντια σε κάθε προσπάθεια λαϊκισμού, χειραγώγησης και πνευματικής υποδούλωσης
• αποφυγή δογματισμού, φανατισμού
• συνειδητοποίηση της αξίας κάθε πολιτισμού
• αντίσταση στον καταιγισμό των διαφημιστικών μηνυμάτων και επιλεκτική υιοθέτηση στοιχείων της μόδας που προβάλλουν τα ΜΜΕ
• δημιουργική αξιοποίηση του ελεύθερου χρόνου (πχ ενασχόληση με τον αθλητισμό)

Νέοι και κοινωνικός κομφορμισμός

Οι νέοι από τη φύση τους είναι:

• αφενός αντιδραστικοί, επαναστάτες, αμφισβητίες, ριζοσπάστες, ενεργητικοί, δραστήριοι, ιδεολόγοι, με διάθεση πρωτοτυπίας και διαφοροποίησης, επομένως αντικομφορμιστές

και

• αφετέρου επιπόλαιοι, ανώριμοι, παρορμητικοί, έντονα μιμητικοί, απόλυτοι, αλαζονικοί, αδιαμόρφωτοι, ευάλωτοι στις επιταγές της μάζας και στο φανατισμό

Αργοπεθαίνει (Muere lentamente)  – Martha Madeiros 

«Αργοπεθαίνει όποιος γίνεται σκλάβος της συνήθειας, επαναλαμβάνοντας κάθε μέρα τις ίδιες διαδρομές,

όποιος δεν αλλάζει το βήμα του,

όποιος δεν ρισκάρει να αλλάξει χρώμα στα ρούχα του,

όποιος δεν μιλάει σε όποιον δεν γνωρίζει.

Αργοπεθαίνει όποιος έχει την τηλεόραση για μέντορα του

Αργοπεθαίνει όποιος αποφεύγει ένα πάθος,

όποιος προτιμά το μαύρο αντί του άσπρου και τα διαλυτικά σημεία στο “ι” αντί τη δίνη της συγκίνησης

αυτήν ακριβώς που δίνει την λάμψη στα μάτια,

που μετατρέπει ένα χασμουρητό σε χαμόγελο,

που κάνει την καρδιά να κτυπά στα λάθη και στα συναισθήματα.

Αργοπεθαίνει όποιος δεν «αναποδογυρίζει το τραπέζι» όταν δεν είναι ευτυχισμένος στη δουλειά του,

όποιος δεν ρισκάρει τη σιγουριά του, για την αβεβαιότητα του να τρέξεις πίσω απο ένα όνειρο,

όποιος δεν επιτρέπει στον εαυτό του, έστω για μια φορά στη ζωή του, να ξεγλιστρήσει απ’ τις πάνσοφες συμβουλές. Αργοπεθαίνει όποιος δεν ταξιδεύει,

όποιος δεν διαβάζει,

όποιος δεν ακούει μουσική,

όποιος δεν βρίσκει το μεγαλείο μέσα του

Αργοπεθαίνει όποιος καταστρέφει τον έρωτά του,

όποιος δεν αφήνει να τον βοηθήσουν,

όποιος περνάει τις μέρες του παραπονούμενος για τη κακή του τύχη ή για τη βροχή την ασταμάτητη

Αργοπεθαίνει όποιος εγκαταλείπει την ιδέα του πριν καν την αρχίσει,

όποιος δεν ρωτά για πράγματα που δεν γνωρίζει ή δεν απαντά όταν τον ρωτάν για όσα ξέρει

Αποφεύγουμε τον θάνατο σε μικρές δόσεις, όταν θυμόμαστε πάντα πως για να ‘σαι ζωντανός χρειάζεται μια προσπάθεια πολύ μεγαλύτερη από το απλό αυτό δεδομένο της αναπνοής. Μονάχα με μια φλογερή υπομονή θα κατακτήσουμε την θαυμάσια ευτυχία.»

1.Ποιο είναι το βαθύτερο θέμα που πραγματεύεται η ποιήτρια;

2.Σε ποια κοινωνικά φαινόμενα αναφέρεται;

3.Ποια η δική σας γνώμη;

Η Πέτρα του ήλιου – Οκτάβιο Παζ  (Ένα απόσπασμα απ’ το μεγάλο ποίημα)

{…} – «Η ζωή πότε ήταν αληθινά δική μας,

πότε είμαστε αληθινά αυτό που είμαστε

αληθινά, μονάχοι μας, δεν είμαστε, δεν είμαστε ποτέ

παρά ίλιγγος και χάος

γκριμάτσες στον καθρέφτη, τρόμος και ναυτία,

ποτέ η ζωή δεν είναι δική μας, είναι των άλλων,

η ζωή δεν είναι κανενός, η ζωή είμαστε όλοι,

ψωμί του ήλιου για τους άλλους,

όλους τους άλλους που είμαστε-

είμαι άλλος όταν είμαι, οι πράξεις μου

είναι  πιο δικές μου όταν είναι επίσης όλων

για να μπορέσω να είμαι, πρέπει να είμαι ένας άλλος

να βγω απ’ το Εγώ, να ψάχνω ανάμεσα στους άλλους,

τους άλλους που δεν είναι αν δεν υπάρχω,

τους άλλους που μου δίνουν ύπαρξη,

δεν υπάρχει Εγώ, πάντα είμαστε άλλοι,

η ζωή είναι άλλη, πάντα εδώ κάτω, παρά πέρα,

έξω από μένα, από σένα, πάντα ορίζοντας,

ζωή που μας πλανάει και μας χωρίζει

από μας τους ίδιους,

που μας επινοεί ένα πρόσωπο και το φθείρει,

πείνα του Είναι, ω θάνατε, ψωμί των πάντων!

1.Να αποδώσετε το περιεχόμενο του ποιήματος με δικά σας λόγια.

2.Να σχολιαστούν οι στίχοι: ΄΄Εγώ, πάντα … φωμί των πάντων.΄΄

Θέματα για συζήτηση 

Οι νέοι αποτελούν οργανικό μέλος του κοινωνικού σώματος και επομένως επηρεάζονται από αυτό. Με την οικογενειακή ανατροφή και τη διαπαιδαγώγηση τους από το σχολείο, με τη μίμηση των προτύπων και του τρόπου ζωής που προβάλλονται από τα μέσα μαζικής ενημέρωσης, με την ένταξή τους σε μικρότερες κοινωνικές ομάδες ή συλλόγους, με τη συμμόρφωσή τους στους κανόνες που ισχύουν αποκτούν τις συνήθειες, τις αξίες, τις ιδέες και τη συμπεριφορά που υπαγορεύει ή έμμεσα επιβάλλει η κοινωνία στην οποία ανήκουν. Γενικά οι νέοι δεν αποτελούν εξαίρεση στο φαινόμενο του «κοινωνικού κομφορμισμού».

Εντούτοις, οι νέοι διακρίνονται και από μια τάση αντικομφορμισμού, περισσότερο πάντως απ΄ ό,τι οι ηλικιωμένοι.

Τα χαρακτηριστικά νεανικά γνωρίσματα (φαντασία, αυθορμητισμός, ρομαντισμός, ενθουσιασμός, παρορμητισμός, σφρίγος) τους κάνουν να αψηφούν πολλές φορές αντιλήψεις που επικρατούν και καθιερωμένες αξίες, να πρωτοτυπούν και να καινοτομούν. Εξάλλου, μεγαλώνουν σε κοινωνία φιλελεύθερη και δημοκρατική, ανοιχτή σε νέα ιδεολογικά, κοινωνικά και αισθητικά ρεύματα. Αυτές ακριβώς οι κοινωνικές συνθήκες ευνοούν την αμφισβήτηση και προκαλούν τη ρήξη με συντηρητικές παραδοσιακές νοοτροπίες και με όσους τις πρεσβεύουν. Άλλωστε, πολλά από τα σοβαρά προβλήματα που αντιμετωπίζουν οι νέοι οφείλονται σε κοινωνικές δομές και αντιλήψεις, σε παραδοσιακές αξίες και σε συντηρητισμό, δηλαδή σε φαινόμενα που αποτελούν συστατικά στοιχεία του κομφορμισμού. Αν σ” αυτά προσθέσουμε τη δεκτικότητά τους στις νέες γνώσεις και εμπειρίες που προσφέρει ο σύγχρονος κόσμος της επιστήμης, της πληροφορίας και της παγκοσμιοποίησης, καταλαβαίνουμε γιατί οι νέοι στην πλειονότητά τους είναι επιρρεπείς προς τον αντικομφορμισμό.

 (Ν.Τσιτμηδέλλης)

Είναι παραδεκτό ότι η εποχή μας είναι άκρως κομφορμιστική και αυτό επιβεβαιώνεται καθημερινά, καθώς παρατηρούμε γύρω μας στρατιές από ανθρώπους-κλώνους με παρόμοια γούστα, τρόπους συμπεριφοράς και ενδυμασίας.  Πρόκειται για άτομα που έχουν μετατραπεί σε υποχείρια κάποιων και υπόκεινται σε σκλαβιά πνευματική, καθώς δεν ακολουθούν την προσωπική τους βούληση, αλλά τη λεγόμενη «μάζα» που τόσο πολύ τους εντυπωσιάζει τυφλώνοντας το νου και τη συνείδησή τους.

Ιδιαίτερα οι νέοι, ως ενεργά μέλη του κοινωνικού συνόλου, επηρεάζονται άμεσα από κοινούς τρόπους συμπεριφοράς που επιβάλλει η κοινωνία. Ειδικότερα, η οικογενειακή ανατροφή των νέων έχει τις βάσεις της σε κοινά αποδεκτές αξίες και παραδείγματα, ενώ παράλληλα στο σχολείο διαπαιδαγωγούνται με στερεότυπο τρόπο. Ταυτόχρονα, τείνουν  να μιμούνται πολλές φορές πρότυπα που προβάλλουν τα Μ.Μ.Ε. Τα πρότυπα αυτά σχετίζονται κυρίως με τον τρόπο ενδυμασίας που έχει τυποποιηθεί, αλλά και με τη μαζική φθηνή διασκέδαση, την οποία προτιμούν οι περισσότεροι νέοι στις μέρες μας. Νομίζουν, λοιπόν, ότι γίνονται κοινωνικά αποδεκτοί μόνο μέσω της εβδομαδιαίας και ανελλιπούς επίσκεψής τους στο «club» όπου συχνάζουν, αν όχι όλοι, οι περισσότεροι απ’ τους συνομηλίκους τους. Ακούν, όχι τη μουσική που τους εκφράζει  πραγματικά και δίνει νόημα στη ζωή τους, αλλά ό,τι ανταποκρίνεται στα γούστα του «DJ» και των υπόλοιπων θαμώνων. Φορούν το ρούχο που θα είναι φέτος στη μόδα, έστω κι αν δεν ταιριάζει στην ιδιαίτερη προσωπικότητά τους, αρκεί να δείξουν στην παρέα τους ότι είναι και αυτοί ένα τμήμα του τόσο αρεστού συνόλου. Υποστηρίζουν άκριτα τις γνώμες των φίλων τους χωρίς να μπουν καν στη λογική διαδικασία να σκεφτούν αν όντως ταυτίζονται με τις δικές τους πεποιθήσεις. Το χειρότερο και πιο λυπηρό βέβαια είναι ότι, πρότυπο πλέον αποτελεί το πιο καλοντυμένο και καλογυμνασμένο μοντέλο, που μπορεί ενδεχομένως να στερείται πνευματικής μόρφωσης και καλλιέργειας, ενώ παραγκωνίζονται οι άνθρωποι των γραμμάτων, οι πραγματικοί καλλιτέχνες, οι αγωνιστές και οι διανοούμενοι, οι οποίοι σίγουρα μπορούν να μεταλαμπαδεύσουν στους νέους πολύ πιο σημαντικές αξίες και ιδέες για τη ζωή. Βλέπουμε συνεχώς παιδιά που ασχολούνται όλο και περισσότερο με τη βελτίωση της εξωτερικής τους εμφάνισης, αλλά και την απορρόφηση όσο το δυνατό περισσότερων άχρηστων πληροφοριών, άτομα άδεια εσωτερικά, χωρίς κριτήρια και ελεύθερη βούληση.

Παρ’ όλα αυτά, ο αντικομφορμισμός και η αντίσταση σε καθιερωμένες αξίες μπορούν να αποτελέσουν και πάλι βασικά χαρακτηριστικά των νέων. Ευτυχώς, υπάρχουν κάποιοι νέοι που οφείλουν να αποτελέσουν φωτεινά παραδείγματα, καθώς έχουν εμπιστοσύνη στον εαυτό τους και διακατέχονται από ελεύθερο πνεύμα που τους κάνει να προβληματίζονται διαρκώς και ν’ αντιστέκονται στη «μάζα». Μέσω της ενδοσκόπησης και με τη βοήθεια της μόρφωσης που σήμερα είναι προσιτή σε όλους το νέο άτομο έχει τη δυνατότητα να αντισταθεί σθεναρά στον κοινωνικό κομφορμισμό. Οι νέοι, ακόμη, έρχονται σ’ επαφή με τις τέχνες και τον αθλητισμό, διαμορφώνοντας μια πολυδιάστατη προσωπικότητα κι αυτό λειτουργεί ως αντίβαρο στη μαζοποίηση. Μέσω της γόνιμης εκμετάλλευσης του ελεύθερου χρόνου τους, μπορούν να γίνουν πιο ώριμοι ώστε να μην είναι υπόδουλοι στη «μάζα».

(Δάφνη Μπαλατσού)