ΤΕΧΝΗ

Πανελλαδικές online μαθήματα

Ομογενείς online μαθήματα

Modern Greek online

benia1003@gmail.com

Τέχνη είναι η καλλιτεχνική δημιουργία, δηλαδή η έκφραση του ψυχικού κόσμου του ανθρώπου μέσα από τη δημιουργία έργων που προκαλούν αισθητική συγκίνηση. Η τέχνη μπορεί να οριστεί ως η ελεύθερη, δημιουργική έκφραση του ανθρώπου με έργα που διέπονται από αισθητικούς κανόνες.

Επίσης στην καθημερινή γλώσσα τέχνη μπορεί να σημαίνει το επάγγελμα, την επιδεξιότητα, την ικανότητα που αποκτάται με την άσκηση και την εμπειρία. 

Προϋποθέσεις για την καλλιέργεια της τέχνης 

• δημοκρατικό πολίτευμα ώστε να περιφρουρείται η ελευθερία της έκφρασης και της σκέψης
• ελευθερία έκφρασης καλλιτεχνών, ελεύθερη διακίνηση ιδεών
• απουσία λογοκρισίας
• παιδεία που καλλιεργεί την καλαισθησία
• οικονομική ενίσχυση από μέρους της πολιτείας
• πολιτιστικοί σύλλογοι
• αξιοποίηση της παράδοσης
• ύπαρξη ενός δεκτικού στα νέα ερεθίσματα κοινού

Προϋποθέσεις από πλευράς καλλιτέχνη

ταλέντο, φαντασία, ευαισθησία, καλλιτεχνική παιδεία, έμπνευση, ύπαρξη κατάλληλων ερεθισμάτων, συνεχής εγρήγορση, καταξίωση, επίγνωση της υψηλής αποστολής και των ευθυνών που αυτή συνεπάγεται

Προϋποθέσεις του καλλιτεχνικού έργου 

Το καλλιτεχνικό έργο οφείλει να:

• διαθέτει μεγάλη εκφραστική δύναμη και να συναρπάζει τις ψυχές των ανθρώπων
• εκφράζει πανανθρώπινους πόθους, ώστε να έχει διαχρονική αξία
• είναι πρωτότυπο
• αναφέρεται σε θέματα κοινωνικού προβληματισμού

Στόχος της τέχνης 

Στόχος της τέχνης είναι η καλλιέργεια του εσωτερικού κόσμου του ανθρώπου, η διεύρυνση της κλίμακας των συναισθημάτων του και όχι η ψυχική και ηθική καταρράκωσή του. Για κανένα λόγο δεν πρέπει να προσβάλλεται η αξιοπρέπεια, η νοημοσύνη και η αισθητική του ανθρώπου είτε είναι αντικείμενο της τέχνης είτε αποδέκτης της.

Επίδραση της τέχνης στον άνθρωπο 

Η Τέχνη επιδρά ποικιλοτρόπως σε όλους τους τομείς της ανθρώπινης υπόστασης:

• Συχνά εμπεριέχει συγκινησιακά φορτισμένο περιεχόμενο ικανό να ενεργοποιήσει το συναισθηματικό κόσμο του δέκτη, ενισχύοντας την αίσθηση κατανόησης απέναντι στους άλλους ανθρώπους.
• Προκειμένου να καταστεί εφικτή η πρόσληψη ενός έργου τέχνης απαιτείται κάποτε η συνδυαστική χρήση της κριτικής σκέψης και της φαντασίας.
• Οδηγεί τους ανθρώπους σε μια ουσιαστικότερη εμβάθυνση στα κοινωνικά ζητήματα της εποχής.
• Ενσταλάζει στην ψυχή του ανθρώπου την ιδέα του ωραίου και του καλού, παρέχοντας ερεθίσματα αισθητικής καλλιέργειας.
• Συμβάλλει στην απαλλαγή της σκέψης από μορφοποιημένα σχήματα, προκαταλήψεις και στερεότυπα.
• Προβάλλει πρότυπα ζωής και συμπεριφοράς και μέσω αυτών αξίες όπως η ισότητα, η ειρήνη, η ελευθερία, ηθικοποιώντας τον άνθρωπο και βελτιώνοντας τη συμπεριφορά του.
• Δίνει τη δυνατότητα στον άνθρωπο να γνωρίσει καλύτερα τον ίδιο του τον εαυτό, και ταυτόχρονα να κατανοήσει πως υπάρχουν πολλοί άνθρωποι που βιώνουν κοινές με αυτόν ανησυχίες.
• Ακόμη κι όταν προβάλλει τα αρνητικά στοιχεία των ανθρώπων, το κάνει με διάθεση να τονιστεί η ομορφιά της ηθικότητας και της εσωτερικής πληρότητας.
• Η ψυχαγωγία που προσφέρεται μέσω της τέχνης δημιουργεί ψυχική ευφορία στον άνθρωπο και τον απαλλάσσει από το άγχος της τεχνοκρατίας.
• Στην Τέχνη βρίσκει καταφύγιο και ανακούφιση ο άνθρωπος ύστερα από αποτυχίες και απογοητεύσεις, νόσους ψυχικές και σωματικές.
• Σε εθνικό επίπεδο η τέχνη καθίσταται μέσο διατήρησης της εθνικής ταυτότητας ενός λαού.
• Σε διεθνές επίπεδο τα δημιουργήματα της τέχνης είναι πανανθρώπινα και η θετική επίδρασή τους συντελεί ουσιωδώς στην επικοινωνία και συναδέλφωση των λαών.

Επιφύλαξη: στα χέρια ανθρώπων χωρίς ηθικούς φραγμούς η τέχνη όπως και η επιστήμη γίνεται όργανο διαφθοράς του ανθρώπου και αυτό γιατί υποδαυλίζει τις κατώτερες ορμές του ανθρώπου και αφήνει αχαλίνωτα τα πάθη.

Στην περίπτωση αυτή η τέχνη έχει κερδοσκοπικό χαρακτήρα και εμπορευματοποιείται.

Ο κοινωνικός ρόλος της Τέχνης

Η τέχνη επηρεάζεται από τις κοινωνικές συνθήκες, αφού ο καλλιτέχνης είναι κομμάτι της κοινωνίας που ζει και έμμεσα αντανακλά τις αντιλήψεις του περιβάλλοντος χώρου του. Το δημιούργημα εκφράζει πρώτιστα την ατομικότητα και την ψυχολογία του καλλιτέχνη, παράλληλα όμως εκφράζει και την εποχή του. Η ποιότητα της καλλιτεχνικής δημιουργίας καθορίζεται από το γενικότερο πολιτιστικό επίπεδο και το σύστημα αξιών που κυριαρχεί σε κάθε κοινωνία.

Διαδραματίζει σπουδαίο κοινωνικό ρόλο:

• ευαισθητοποιεί και προβληματίζει τους πολίτες για σοβαρά προβλήματα
• αφυπνίζει συνειδήσεις
• διδάσκει και παραδειγματίζει
• προσφέρει ψυχική αποφόρτιση
• συντελεί στην κοινωνική αναμόρφωση και στη διατήρηση της κοινωνικής συνοχής

Μορφές κίβδηλης τέχνης 

Η τέχνη για την τέχνη 

Σύμφωνα με αυτή τη θεωρία η τέχνη είναι αυτοσκοπός και δεν πρέπει να μετατρέπεται σε μέσο για την εξυπηρέτηση άλλων σκοπών. Η τέχνη θεωρείται μια αυτόνομη, ανεξάρτητη από την κοινωνία διαδικασία.

Ο όρος τέχνη για την τέχνη εκφράζει τους οπαδούς του αισθητισμού. Μοναδικός σκοπός της τέχνης είναι η πραγμάτωση του εαυτού της.  Ο αισθητισμός υποστηρίζει ότι κύριος σκοπός της τέχνης είναι η αισθητική απόλαυση και ότι η τέχνη εκτιμάται από την αισθητική συγκίνηση, και όχι γιατί υπαγορεύει μια στάση απέναντι στα φαινόμενα της ζωής και στα προβλήματα της κοινωνίας. Το δόγμα τέχνη για την τέχνη αδιαφορεί για το κοινωνικό, ηθικό ή οποιοδήποτε περιεχόμενο του καλλιτεχνικού έργου. Τα έργα τέχνης πρέπει να εκτιμώνται με κριτήρια αισθητικά μόνο και η αξία τους να θεωρείται άσχετη από την ηθική, πολιτική ή θρησκευτική τους ωφελιμότητα.

Το κίνημα τέχνη για την τέχνη θεωρεί την τέχνη ως αυτόνομη αξία άσχετη από ωφελιμιστικές χρησιμότητες ή ηθικές κατευθύνσεις.

Η τέχνη δεν πρέπει να έχει άλλη αποστολή από το να διεγείρει στην ψυχή του ανθρώπου την αίσθηση του ωραίου με την απόλυτη σημασία του όρου.

Στρατευμένη τέχνη 

Σύμφωνα με αυτή την αντίληψη η τέχνη υπακούει σε συστήματα αρχών με προδιαγεγραμμένους στόχους (συνήθως πολιτικές ιδεολογίες). Κατά την άποψη αυτή η τέχνη μπορεί να εξυπηρετεί και εξωκαλλιτεχνικούς σκοπούς (πολιτικούς, ιδεολογικούς, κοινωνικούς) και καταλήγει να είναι φτηνή προπαγάνδα.

Στρατευμένη είναι η τέχνη που αναφέρεται στα κοινωνικά φαινόμενα και υιοθετεί μια στάση απέναντί τους. Είναι η τέχνη που εκφράζει μια ιδεολογία, πολιτική, φιλοσοφική, θρησκευτική. Στρατευμένη είναι η τέχνη που υπηρετεί φανατικά ιδεολογίες, πολιτικές, ηθικές ή θρησκευτικές. Εκείνη που επιδιώκει να μεταδώσει ένα μήνυμα πολιτικό, ηθικό, θρησκευτικό, κοινωνικό και έχει σκοπό τον προσηλυτισμό των ατόμων σε κάποια ιδέα ή πολιτική παράταξη.

Οι οπαδοί της στρατευμένης τέχνης πιστεύουν πως κάθε εκδήλωση της τέχνης που δεν αγγίζει τη ζωή και τα προβλήματά της είναι άχρηστη. Οι συνηθέστεροι παράγοντες που την επιβάλλουν είναι τα απολυταρχικά καθεστώτα, οι πολιτικοί και κομματικοί φορείς, ο φανατισμός και ο καιροσκοπισμός του καλλιτέχνη.

Εμπορευματοποιημένη τέχνη 

Με τον όρο εμπορευματοποιημένη τέχνη αναφέρεται η καλλιτεχνική παραγωγή έργων χαμηλής αισθητικής αξίας, που ως πρωταρχικό σκοπό δεν έχει την έκφραση του ωραίου, αλλά την εξασφάλιση του κέρδους.

Στην εποχή μας παρατηρείται έντονα το φαινόμενο της εμπορευματοποίησης που μετατρέπει το έργο τέχνης σε εμπόρευμα και καταναλωτικό αγαθό. Κυριαρχεί η ποσότητα, τα οικονομικά κριτήρια και υποβαθμίζεται η ποιότητα, δηλαδή τα αισθητικά κριτήρια. Οι βιομηχανίες της τέχνης και της ψυχαγωγίας, με κύριο σκοπό το κέρδος, διαμορφώνουν σε σημαντικό βαθμό και τα αισθητικά κριτήρια του κοινού φέρνοντάς το σε επαφή με έργα χαμηλής ποιότητας που αποπροσανατολίζουν ηθικά τους ανθρώπους και χυδαιοποιούν τη ζωή.

Αιτίες ανάπτυξης εμπορευματοποιημένης τέχνης 

• η έλλειψη αισθητικής αγωγής του κοινού
• η υπερπροσφορά της εύκολης διασκέδασης
• η συνεχής υπερπροβολή των καλλιτεχνικών υποπροϊόντων από τα ΜΜΕ
• η λειτουργία της βιομηχανίας του πολιτισμού που παράγει μαζικά ευτελή καλλιτεχνικά προϊόντα

Συνέπειες 

• Η εμπορευματοποιημένη τέχνη, υποταγμένη στο συρμό προβάλλει πολιτιστικά υποπροϊόντα, υπονομεύοντας την πηγαία καλλιτεχνική έκφραση.
• Τυποποιεί την έμπνευση και τη δημιουργία του καλλιτέχνη και συντελεί στην πολιτιστική υποβάθμιση.
• Παθητικοποιεί και αποπροσανατολίζει τον άνθρωπο.
• Υποβιβάζει το αισθητικό κριτήριο του καλλιτεχνικού κοινού και την αισθητική αξία της τέχνης.

Η αδιαφορία του σύγχρονου ανθρώπου απέναντι στην Τέχνη 

Η προσφορά της τέχνης στην ατομική και κοινωνική ζωή είναι αδιαμφισβήτητη. Ωστόσο ο άνθρωπος της σύγχρονης εποχής αδιαφορεί για τα καλλιτεχνικά δημιουργήματα και αντιμετωπίζει την τέχνη ως χώρο αποστεωμένο και απρόσιτο. Οι λόγοι που συνετέλεσαν στη διαμόρφωση αυτής της στάσης συνοψίζονται στα ακόλουθα:

• Το υλιστικό πνεύμα και η ακόρεστη καταναλωτική μανία οδηγούν σε αδιαφορία για την πνευματική καλλιέργεια και αναστέλλουν την επαφή με την τέχνη.
• Η επικράτηση του τεχνοκρατικού πνεύματος αποστραγγίζουν την ευαισθησία από την ανθρώπινη ψυχή.
• Η προβολή υποβαθμισμένων καλλιτεχνικών προτύπων  και η στράτευση της τέχνης στην ωφελιμιστική νοοτροπία ευτελίζουν τον χαρακτήρα της και απωθούν το κοινό.
• Ο ακαδημαϊσμός. η ελιτίστικη συμπεριφορά και η αποστασιοποίηση των καλλιτεχνών από το ενδιαφέρον για τα καθημερινά κοινωνικοπολιτικά προβλήματα που αντιμετωπίζει ο σύγχρονος άνθρωπος έχουν δημιουργήσει τεράστια απόσταση μεταξύ του κοινού και των καλλιτεχνών.

Οι φορείς αγωγής ευθύνονται για την εκ νέου σύνδεση του ανθρώπου με την τέχνη. 

Η οικογένεια και το σχολείο χρέος έχουν να μεταδώσουν την αγάπη για την τέχνη, να προωθήσουν την αισθητική καλλιέργεια και να φέρουν σε επαφή το νεαρό άτομο με τις γνήσιες καλλιτεχνικές δημιουργίες.

Τα ΜΜΕ ως πηγές πληροφόρησης φέρουν ευθύνη για την ποιότητα των καλλιτεχνικών προτύπων που προωθούν. Με δεδομένο τον κοινωνικό τους ρόλο και την επιρροή που ασκούν στη διαμόρφωση του αισθητικού κριτηρίου του κοινού, επιβάλλεται η διοχέτευση αυθεντικών και πηγαίων καλλιτεχνικών δημιουργιών.

Ο ίδιος ο άνθρωπος να αντιληφθεί την αξία της τέχνης, με την προϋπόθεση ότι θα επανιεραρχήσει τις αξίες του.

Η θέση της τέχνης στο σύγχρονο σχολείο 

Το σχολείο καθρεφτίζει τους στόχους κάθε κοινωνίας. Έτσι σε μια κοινωνία χρησιμοθηρική και έντονα υλιστική, το ενδιαφέρον για την τέχνη περνάει σε δεύτερη μοίρα. Το σύγχρονο σχολείο ενδιαφέρεται να διαπαιδαγωγήσει ανθρώπους με γνώσεις εξειδικευμένες και χρησιμοθηρικές. Δίνει προτεραιότητα σε συγκεκριμένα μαθήματα, η γνώση των οποίων θα προσφέρει εφόδια στους μαθητές για να ενταχθούν στην αγορά εργασίας. Η τέχνη δυσκολεύεται να ευδοκιμήσει σε ένα σχολικό περιβάλλον χρησιμοθηρικό και ανταγωνιστικό.

Η συμβολή του σχολείου στην εξοικείωση των μαθητών με την τέχνη 

Πρωταρχικός σκοπός της εκπαίδευσης είναι η δημιουργία ολοκληρωμένων ανθρώπων, με αυξημένη κριτική ικανότητα. Απαραίτητη η συνδρομή ερεθισμάτων που προσφέρει η συχνή ενασχόληση με την τέχνη.

Απαιτούνται δυναμικές κινήσεις, όπως το να συμπεριληφθούν άμεσα σε όλα τα διδακτικά προγράμματα μαθήματα που έχουν ως αντικείμενο διάφορες μορφές τέχνης: στήσιμο θεατρικών παραστάσεων, οργάνωση μουσικών εκδηλώσεων. παρακολούθηση καλλιτεχνικών εκδηλώσεων. Ο σταδιακός εξοπλισμός των σχολείων με τα απαραίτητα εποπτικά μέσα, αλλά και η επάνδρωση με εξειδικευμένο προσωπικό θα βοηθήσουν στην ουσιαστική βελτίωση της κατάστασης.

Η ουσιαστική παρουσία της τέχνης στη σχολική πραγματικότητα μπορεί να οδηγήσει στην ανίχνευση των κλίσεων των μαθητών, έτσι ώστε πραγματικά το σχολείο να συμβάλει στη βαθύτερη γνώση του εαυτού τους και να τους οδηγήσει σε σωστότερες επιλογές για τη μελλοντική τους εξέλιξη.

Θέματα για συζήτηση 

Η τέχνη δεν πρέπει να γνωρίζει  ιδεολογίες. Οφείλει να φανερώνει αδέσμευτα την ομορφιά της ζωής. Ενώ η ιδεολογία είναι σύστημα σκέψεων με σκοπιμότητα, είναι εσκεμμένη κατεύθυνση υπολογισμένη από πριν, η τέχνη ούτε σκοπιμότητα γνωρίζει, ούτε κατεύθυνση, ούτε υπολογισμένη σκέψη. Ωστόσο η τέχνη δεν απαλλάσσεται από την υποχρέωση να ανταποκρίνεται ζωντανά και δημιουργικά στην εποχή της μέσα σε κάποια ηθικά πλαίσια.

(Από τον ημερήσιο τύπο)

Ο μεγάλος καλλιτέχνης είναι αυτός ο ίδιος η εποχή του.

(Γ. Σεφέρης)

Η Σχολή της Φρανκφούρτης (Χορκχάιμερ, Αντόρνο, Χάμπερμας και Άπελ), θεωρεί ότι κατά τις τελευταίες δεκαετίες ο δυτικός “πολιτισμένος” κόσμος, ο κόσμος της υλικής αφθονίας, χαρακτηρίζεται από την εμφάνιση της μαζικής κουλτούρας. Η μαζική κουλτούρα, που συμβαδίζει με την εξάλειψη του λαϊκού πολιτισμού της υπαίθρου και των παραδοσιακών πόλεων και έβαλε στο περιθώριο τη γνήσια, αυθεντική τέχνη, κατασκευάστηκε για να γεμίσει τον ελεύθερο χρόνο του σύγχρονου ανθρώπου. Ποιο ρόλο παίζει η μαζική κουλτούρα στη σημερινή κοινωνική οργάνωση και με ποιο τρόπο επιδρά στα άτομα-δέκτες; Ποια η διαφορά της από την αυθεντική τέχνη; Σ’ αυτά και σε άλλα ερωτήματα προσπαθεί να απαντήσει η Σχολή της Φρανκφούρτης, η οποία άνοιξε με την εμφάνισή της μια νέα περίοδο στη ριζοσπαστική σκέψη και στην κοινωνική κριτική του καιρού μας.

Ένα από τα σπουδαιότερα γνωρίσματα της μαζικής κουλτούρας είναι η τυποποίηση. Είναι η ατέρμονη επανάληψη των ίδιων θεμάτων, μοτίβων και τεχνικών,

Η ψεύτικη αυτή ποικιλομορφία και ποικιλοχρωμία δείχνει ότι η μαζική κουλτούρα δεν μπορεί να υπάρξει χωρίς μια επίφαση πρωτοτυπίας και νεωτερισμού. Η ψευδοεξατομίκευση επιτυγχάνεται με την υπερβολική χρήση κάθε είδους εφέ, που εξαρτώνται με τη σειρά τους από μια προηγμένη τεχνολογία. […] Η τυποποίηση δεν αφορά πάντως μόνο τα προϊόντα της μαζικής κουλτούρας, αλλά και τις αντιδράσεις, τις απαντήσεις των δεκτών τους.

“Η μαζική κουλτούρα επινοήθηκε για να γεμίσει τον ελεύθερο χρόνο του ανθρώπου, τον χρόνο που του αφήνει η άσκηση μιας ορθολογικοποιημένης και μηχανοποιημένης εργασίας και η συμμετοχή σε μια ανούσια διανθρώπινη συναλλαγή και επαφή. Η οχληρότητα της καθημερινής ζωής, τα προβλήματα επιβίωσης, συμμετοχής στα κοινά και αυτογνωσίας, η αγωνία για το μέλλον, η αίσθηση της αποξένωσης που έχει το σύγχρονο άτομο από κάθε τομέα της ιδιωτικής, κοινωνικής και πολιτικής ζωής, έκαναν τον ελεύθερο χρόνο πραγματικό άσυλο. Αλλά αυτό ακριβώς το καταφύγιο καταλήφθηκε από τη μαζική κουλτούρα, που πέτυχε τον εφησυχασμό, την εξουδετέρωση της οργής και της απελπισίας, την αδρανοποίηση της σκέψης και την αναπαραγωγή των παραδεδομένων αξιών και αναγκών. Η μαζική κουλτούρα προσφέρει διασκέδαση, μ’ άλλα λόγια φυγή από την πραγματικότητα και προετοιμασία για μια ακόμη εργάσιμη μέρα.

(Από τον ημερήσιο τύπο)

Το ίδιο ακριβώς συμβαίνει στην εποχή μας, με τις Τέχνες και τον Πολιτισμό. Η παγκόσμια ελίτ, έπειτα από την οικονομική και γεωστρατηγική διείσδυση και επιβολή της, ολοκληρώνει τώρα την επικράτηση του οικουμενικού πνεύματος της, στον καμβά του ήδη ενοποιημένου επικοινωνιακά και οικονομικά κόσμου. Σε αυτό την βοηθούν οι νέες τεχνολογίες και οι παγκόσμιοι πολιτιστικοί θεσμοί, όπως είναι, οι Ολυμπιακοί Αγώνες, το Παγκόσμιο Κύπελο ποδοσφαίρου, οι μεγάλης εμβέλειας διαγωνισμοί όπως η Γιουροβίζιον, τα Όσκαρ κλπ. Όλα, προωθούν το ενωτικό πνεύμα της παγκοσμιοποίησης και απηχούν την θέληση για μια σύνθεση των ιδεών και των λαών, υπό την εξουσία ενός άγνωστου διαπλανητικού κέντρου, που ξεπερνά ακόμη και τις κυβερνήσεις των εθνών.

(Γεράσιμος Γερολυμάτος)