ΜΜΕ

Πανελλαδικές online μαθήματα

Ομογενείς online μαθήματα

Modern Greek online

benia1003@gmail.com

ΜΜΕ 

Μέσα μαζικής ενημέρωσης (ή επικοινωνίας) είναι τα τεχνολογικά μέσα που χρησιμοποιούνται για τη μετάδοση πληροφοριών και ειδήσεων που απευθύνονται στο ευρύ κοινό.

Τα μέσα μαζικής ενημέρωσης χαρακτηρίζονται και ως μέσα μαζικής επικοινωνίας για να δηλωθεί πως η παροχή ενημέρωσης δεν είναι η μόνη λειτουργία τους και για να τονιστεί η αμφίδρομη διάσταση της επικοινωνίας που ενισχύεται όλο και περισσότερο χάρη στις δυνατότητες αλληλεπίδρασης που παρέχουν οι τεχνολογικές δυνατότητες των σύγχρονων μέσων, όπως είναι το διαδίκτυο.

Αίτια δημιουργίας MME 

• η εξέλιξη της τεχνολογίας
• η ανάγκη ταχύτερης επικοινωνίας και ενημέρωσης
• ο οικονομικός ανταγωνισμός μεταξύ των επιχειρήσεων και η επιδίωξη κερδοφορίας

Ποια είναι τα ΜΜΕ 

Πρόκειται για τα έντυπα, ραδιοτηλεοπτικά και ηλεκτρονικά μέσα που αξιοποιούνται για τη μετάδοση πληροφοριών με σκοπό την ενημέρωση του κοινού.

Με σειρά ιστορικής εμφάνισης στην ανθρωπότητα είναι τα εξής:

Τύπος 

Στον τύπο κυριαρχεί ο λόγος, η εικόνα λειτουργεί επικουρικά.

Πλεονέκτημα της γραπτής είδησης είναι ότι μπορεί να αποτελέσει αντικείμενο κριτικής επεξεργασίας από το δέκτη, χωρίς πίεση χρόνου. Τα κείμενα χαρακτηρίζονται στην πλειοψηφία τους από προσεγμένο λόγο (άρτια έκφραση, επιμελημένη σύνταξη, ορθή δομή), που βελτιώνει το γλωσσικό αισθητήριο του αναγνώστη. Επιπλέον προσφέρεται χρόνος για την εξακρίβωση των πληροφοριών.

Μειονέκτημα  του τύπου είναι ότι δεν διαθέτει την αμεσότητα των υπολοίπων μέσων, ακόμα και στις περιπτώσεις που το κείμενο συνοδεύεται από μία εικόνα, είναι απρόσιτο σε άτομα με αδυναμία ανάγνωσης, η ανάγνωση απαιτεί χρόνο και πνευματική κόπωση.

Ραδιόφωνο 

Στο ραδιόφωνο κυριαρχούν ο λόγος και η μουσική, η απουσία της εικόνας επιτρέπει στη ανθρώπινη φαντασία να καλπάζει. Το μήνυμα μεταδίδεται άμεσα.

Πλεονεκτεί έναντι της τηλεόρασης λόγω της φορητότητας, αποδεσμεύει το δέκτη από την αποκλειστική παρακολούθηση, γιατί μπορεί παράλληλα να ασχολείται και με άλλες εργασίες. Προσφέρει στον ακροατή τη δυνατότητα συμμετοχής με παρεμβάσεις σε συζητήσεις. Ψυχαγωγεί μέσω της μουσικής.

Μειονεκτεί έναντι της τηλεόρασης για το λόγο ότι το μήνυμα καθίσταται σαφέστερο όταν οπτικοποιείται. Η πληροφορία είναι στιγμιαία, δεν υπάρχει χρόνος για επεξεργασία. Οι ειδήσεις παρουσιάζονται συντομευμένες για να μην κουράσουν τον ακροατή. Επίσης η γλώσσα που χρησιμοποιείται στο ραδιόφωνο είναι εξαιρετικά απλουστευμένη.

Τηλεόραση 

Η τηλεόραση συνδυάζει τρία θεμελιώδη μέσα για τη λήψη μηνυμάτων: εικόνα, ήχο και λόγο.

Πλεονεκτήματα: ο συνδυασμός εικόνας, ήχου και λόγου καθιστά τη μετάδοση του μηνύματος εύληπτη και επιτυχή. Η μουσική επένδυση και η εναλλαγή εικόνων προσελκύουν το ενδιαφέρον του κοινού, δημιουργούν την ψευδαίσθηση στο δέκτη ότι είναι αυτόπτης μάρτυρας των γεγονότων. Η ενημέρωση είναι άμεση και έγκαιρη. Αποτελεί προσιτό και ιδιαίτερα ευχάριστο μέσο ψυχαγωγίας. Προσφέρει ποικιλία προγραμμάτων και ανταποκρίνεται στα ενδιαφέροντα  των πολλών. Ευαισθητοποιεί για κοινωνικά και παγκόσμια προβλήματα ενισχύοντας τη διάθεση του ατόμου για ενεργό δράση.

Μειονεκτήματα: η δύναμη της εικόνας είναι καθηλωτική, παθητικοποιεί τη φαντασία. Η πληροφορία είναι στιγμιαία και δεν υπάρχει χρόνος για την επεξεργασία της. Το κυνήγι της αποκλειστικότητας συχνά οδηγεί στη διοχέτευση ανυπόστατων πληροφοριών. Χρησιμοποιεί χαμηλή ποιότητα γλώσσας. Περιορίζει τη γλωσσική έκφραση.

Συνδρομητική τηλεόραση (ποιοτικά προγράμματα, υψηλό κόστος, απουσία εκπομπών σχετικών με την ελληνική ιστορία και την εγχώρια ενημέρωση).

Τηλεόραση και παιδί

• τηλεθέαση σε βάρος του παιχνιδιού, που συμβάλλει στην ανάπτυξη της φαντασίας και της δημιουργικότητάς του
• υπερέκθεση στη βία, υιοθέτηση επιθετικής συμπεριφοράς
• απευαισθητοποίηση απένατι σε δραματικά γεγονότα όπως πόλεμοι, φυσικές καταστροφές, δολοφονίες
• εθισμός στον καταναλωτισμό
• τροχοπέδη στην εκπλήρωση σχολικών υποχρεώσεων και την επαφή με δημιουργικές δραστηριότητες (αθλητισμός)

Εκπαιδευτική τηλεόραση 

Αποτελεί μορφωτικό μέσο. Απευθύνεται σε όλες τις ηλικίες με προγράμματα που ανταποκρίνονται στο πνευματικό επίπεδο και τα ενδιαφέροντα κάθε ηλικίας, συντελεί στη διεύρυνση των γνωστικών οριζόντων, συμβάλλει στην καλλιέργεια της καλλιτεχνικής ευαισθησίας.

Διαδίκτυο 

Το διαδίκτυο διαθέτει ήχο, εικόνα και λόγο.

Πλεονεκτήματα: ο ήχος, η εικόνα και ο λόγος είναι στοιχεία που καθιστούν το μήνυμα άμεσο, σαφές και εύληπτο. Η ενημέρωση συντελείται σε πραγματικό χρόνο για τις εξελίξεις σε κάθε σημείο του πλανήτη. Προσφέρει τη δυνατότητα πρόσβασης σε μεγάλο όγκο πληροφοριών και την προσωπική επιλογή αυτών. Η επικοινωνία είναι αμφίδρομη. Ενεργοποιείται η κριτική σκέψη, ο έλεγχος και η πνευματική ετοιμότητα στη διαχείριση της πληροφορίας. Συνδυάζει τα πλεονεκτήματα του γραπτού τύπου με τα πλεονεκτήματα της τηλεόρασης. Χάρη στην εξέλιξη της τεχνολογίας διαθέτει φορητότητα (πρόσβαση μέσω κινητού τηλεφώνου, τάμπλετ).

Μειονεκτήματα: οι παρεχόμενες πληροφορίες δεν υπόκεινται σε κανέναν κριτικό έλεγχο, γεγονός που ενισχύει την παραπληροφόρηση. Απαιτεί ειδικό εξοπλισμό με υψηλό κόστος, προϋποθέτει ειδικές γνώσεις. Ελλοχεύουν κίνδυνοι παραβίασης προσωπικών δεδομένων και πνευματικών δικαιωμάτων.

Θετικά αποτελέσματα ΜΜΕ 

Όταν τα ΜΜΕ λειτουργούν έγκαιρα, αντικειμενικά και υπεύθυνα έχουν για το άτομο και την κοινωνία θετικές συνέπειες όπως:

• πληροφορούν και ενημερώνουν το κοινό μέσα από τη συνεχή  ειδησεογραφική κάλυψη τοπικών και διεθνών εξελίξεων
• οξύνουν την κριτική σκέψη των πολιτών εφόσον αυτοί καλούνται να διαμορφώσουν προσωπική άποψη μέσα από ποικίλες ενημερωτικές πηγές
• ασκούν κριτική και έλεγχο σε δημόσια πρόσωπα, στηρίζουν το δημοκρατικό πολίτευμα, αποκαλύπτουν σκάνδαλα, στηλιτεύουν πράξεις και παραλείψεις των ιθυνόντων
• συντελούν στην πολιτικοποίηση του ατόμου δηλαδή στην προαγωγή του σε ενεργό και υπεύθυνο πολίτη και στη δραστηριοποίησή του για την επίλυση προβλημάτων
• καθιστούν εφικτή την ευαισθητοποίηση των πολιτών για τρέχοντα ή διαχρονικά κοινωνικά ζητήματα, τα οποία απαιτούν συλλογική προσπάθεια για την αντιμετώπισή τους, ενισχύοντας το αίσθημα συλλογικότητας
• ανεβάζουν το μορφωτικό επίπεδο,  ενημερώνοντας για τα επιτεύγματα των τεχνών και των επιστημών και ενισχύοντας τα πνευματικά και αισθητικά ερεθίσματα του κοινού
• προσφέρουν ποικίλες δυνατότητες ψυχαγωγίας με χαμηλό κόστος, όπως η προβολή κινηματογραφικών έργων, ψυχαγωγικών εκπομπών, αθλητικών αγώνων, μουσικών εκδηλώσεων κ.ά.
• βοηθούν τα άτομα να απαλλαγούν από την άγνοια, τις προκαταλήψεις και τις αναχρονιστικές αντιλήψεις
• συντελούν στην ηθικοποίηση των ανθρώπων προβάλλοντας πρότυπα προς μίμηση
• προβάλουν στοιχεία του τοπικού πολιτισμού και της τοπικής παράδοσης, ενισχύοντας την εθνική συνείδηση και αυτοεκτίμηση
• φέρνουν τους ανθρώπους σε επαφή με άλλους λαούς διαδίδοντας τους πολιτισμούς και προβάλλοντας την παγκόσμια ειρήνη και συναδέλφωση

Αρνητικά αποτελέσματα ΜΜΕ 

Όταν τα ΜΜΕ δεν εξυπηρετούν την αντικειμενικότητα και το κοινό συμφέρον, αλλά στο βωμό της αυξημένης κυκλοφορίας ή τηλεθέασης ή επισκεψιμότητας τάσσονται στην υπηρεσία σκοπιμοτήτων και συμφερόντων έχουν αρνητικές συνέπειες όπως:

• συντελούν στην παραπληροφόρηση και στον αποπροσανατολισμό της κοινής γνώμης, με τον καταιγισμό ειδήσεων και δευτερεύουσας σημασίας πληροφοριών, κατευθύνοντάς την παθητικά προς συγκεκριμένες πολιτικές επιλογές,  οδηγούν σε πνευματική αδράνεια που καθιστά εύκολη τη χειραγώγησή
• λειτουργούν ως όργανα προπαγάνδας προκαλώντας πλύση εγκεφάλου με τη μονόπλευρη ενημέρωση
• δημιουργούν και διατηρούν ένα κλίμα ανασφάλειας στους πολίτες, υπερτονίζοντας τις αρνητικές καταστάσεις, χρησιμοποιώντας τις τακτικές της κινδυνολογίας και της τρομολαγνείας
• με τον βομβαρδισμό διαφημιστικών μηνυμάτων καλλιεργούν τον άκρατο καταναλωτισμό και προωθούν συγκεκριμένα πρότυπα συμπεριφοράς και ζωής, τα οποία απέχουν από τις πραγματικές αξίες και τις οικονομικές δυνατότητες του τόπου
• καθιστούν τη βία, το έγκλημα, τις ανήθικες πράξεις μέρος της τηλεοπτικής καθημερινότητας του κοινού  και καταρρακώνουν την ανθρώπινη και ειδικότερη τη γυναικεία αξιοπρέπεια, διαβρώνοντας την ηθική συνείδηση μέσω του μιμητισμού και συμβάλλοντας στη διόγκωση φαινομένων κοινωνικής παθογένειας, όπως η νεανική βία και ο σχολικός εκφοβισμός
• ενισχύουν φαινόμενα εθνικισμού, ξενοφοβίας και ρατσισμού, διαιωνίζουν το συντηρητισμό στην παρουσίαση στερεοτυπικών εικόνων  (πχ αποδίδοντας στη γυναίκα υποδεέστερη θέση ή προβάλλοντας εμφατικά παραβατικές συμπεριφορές μόνο των αλλοδαπών)
• υπονομεύουν τις διαπροσωπικές σχέσεις γιατί υποκαθιστούν σε μεγάλο βαθμό την άμεση ανθρώπινη επαφή δίνοντας την ψευδαίσθηση της συντροφικότητας, στερούν από τα άτομα το διάλογο και την επικοινωνία και τα οδηγούν στην απομόνωση
• προβάλλουν προϊόντα μιας παγκόσμιας κουλτούρας παράλληλα με έναν διεθνοποιημένο τρόπο ζωής, εις βάρος της τοπικής παράδοσης και πολιτισμικής ταυτότητας και απομακρύνοντας τους πολίτες από τα στοιχεία εκείνα που συνιστούν την ιδιαίτερη πολιτιστική τους ταυτότητα
• συμβάλλουν στην κακοποίηση και στην αλλοίωση της γλώσσας με τη χρήση υποβαθμισμένου, συνθηματικού, ξύλινου και ξενόφερτου λόγου

Προϋποθέσεις σωστής λειτουργίας των ΜΜΕ 

Για να διασφαλιστεί η σωστή λειτουργία τους και να υπηρετήσουν ορθά το ρόλο τους κρίνεται επιβεβλημένη η τήρηση ορισμένων προϋποθέσεων όπως:

• ελευθερία έκφρασης, ελεύθερη διακίνηση ιδεών, δημοκρατικό πολίτευμα, δημοκρατικό θεσμικό πλαίσιο, απουσία λογοκρισίας
• αντικειμενική, έγκυρη και σφαιρική παρουσίαση των γεγονότων και των ειδήσεων, ανεξαρτησία των μέσων μαζικής ενημέρωσης από κάθε είδους συμφέροντα (πολιτικά, οικονομικά ή άλλα)
• πλαισίωση των ΜΜΕ από λειτουργούς, κυρίως δημοσιογράφους, με ήθος, υπευθυνότητα, αντικειμενικότητα, θάρρος, σφαιρική μόρφωση, καλλιέργεια, κριτική διάθεση και πίστη στις αρχές της δημοσιογραφικής δεοντολογίας, άρτιοι έλεγχοι από το ΕΣΡ (Εθνικό Συμβούλιο Ραδιοτηλεόρασης).
• σεβασμός και συναίσθηση της ευθύνης απέναντι στο κοινό από τους φορείς των ΜΜΕ και αποφυγή παραπλανητικών μεθόδων που έχουν στόχο την πνευματική σύγχυση και χειραγώγηση

Καίριο ρόλο στην αυτοπροστασία των πολιτών απέναντι σε φαινόμενα παραπληροφόρησης, ενέχει η ατομική προσπάθεια για την καλλιέργεια και ενίσχυση της κριτικής τους σκέψης.

Μείζονος σημασίας είναι η κριτική θωράκιση των νέων, καθώς είναι περισσότερο ευάλωτοι στην παραπληροφόρηση και στην έντεχνη υποβολή συγκεκριμένων προτύπων ζωής και συμπεριφοράς, με τη συνδρομή όλων των φορέων αγωγής μέσα από το γόνιμο διάλογο και τη δημιουργία ολοκληρωμένων προσωπικοτήτων.

Τέλος το ίδιο το άτομο επιβάλλεται να συνειδητοποιήσει ότι φέρει προσωπική ευθύνη για τις ενημερωτικές και ψυχαγωγικές του επιλογές και ότι είναι στην ευχέρειά του να απορρίπτει προγράμματα που δεν έχουν πνευματικές και αισθητικές ποιότητες.

ΜΜΕ και ΓΛΩΣΣΑ 

Τα ΜΜΕ αν και δεν αποτελούν έναν από τους θεσμοθετημένους φορείς γλωσσικής αγωγής, εν τούτοις ο ρόλος τους είναι καθοριστικός γιατί εκτός του ότι διαμορφώνουν  στάσεις, ιδεολογίες, συνειδήσεις,  κυριαρχούν ως γλωσσικά πρότυπα.

Χαρακτηριστικά γλώσσας ΜΜΕ

• η εικόνα και ο ήχος καλύπτουν το λόγο, ο οποίος είναι συνήθως ελλειπτικός
• ο λόγος είναι πρόχειρος, ατημέλητος, με αρκετά γραμματικά και συντακτικά λάθη, ξενισμούς, περιορισμένο λεξιλόγιο
• το επίπεδο του δημόσιου διαλόγου είναι χαμηλό
• οι ενημερωτικές εκπομπές χρησιμοποιούν ύφος πομπώδες, λαϊκίστικο και συγκεχυμένο, οι δημοσιογράφοι αδυνατούν να διατυπώσουν επιχειρήματα και να κάνουν διάλογο
• οι διαφημίσεις καταφεύγουν σε εντυπωσιασμούς
• τα ΜΜΕ και κυρίως το διαδίκτυο κατακλύζονται από ξενόφερτα στοιχεία και συνθηματικές γλώσσες (αργκό)

Όλα αυτά έχουν ως συνέπεια λεξιπενία, γλωσσική συρρίκνωση, αδυναμία κατανόησης αφηρημένων εννοιών, επίταση της γλωσσικής κρίσης.

Προϋποθέσεις για αναβάθμιση της γλώσσας των ΜΜΕ 

• γλωσσική κατάρτιση και σφαιρική μόρφωση δημοσιογράφων
• παρέμβαση των υπευθύνων για την ορθότητα της γλώσσας από τα ΜΜΕ, ώστε να περιοριστούν τα γραμματικά, συντακτικά και λεξιλογικά λάθη
• εμπλουτισμός των προγραμμάτων με εκπομπές για τη γλώσσα και τον πολιτισμό ώστε να ακούγεται ο λόγος όσων μεριμνούν για τη γλώσσα (διανοούμενων, επιστημόνων, καλλιτεχνών)

ΜΜΕ και ΝΕΟΙ 

Οι νέοι του 21 αι διαφέρουν από τους νέους των προηγούμενων αιώνων: ωριμάζουν με μεγαλύτερη ταχύτητα πνευματικά και συναισθηματικά, δέχονται πλήθος ερεθισμάτων, παραστάσεων, εμπειριών, διευρύνουν τους ορίζοντες της γνώσης τους, επηρεάζονται με ευκολία χωρίς να επεξεργάζονται τα προσφερόμενα μηνύματα.

Από τα προσχολικά κιόλας χρόνια τα ΜΜΕ είναι οι κυρίαρχοι μεσάζοντες μεταξύ των νέων και των πραγματικοτήτων που προκύπτουν. Τις τελευταίες δεκαετίες η τηλεόραση έχει αναδειχτεί σε κυρίαρχο μέσο, ενώ τα τελευταία χρόνια δεν μπορούμε να παραβλέψουμε τον καθοριστικό ρόλο του διαδικτύου στη ζωή των νέων και την άμεση επιρροή του σ’αυτούς. Οι νέοι είναι σε θέση να επιλέξουν την πηγή της ενημέρωσής τους.

Ειδικότερα η επιρροή των ΜΜΕ στους νέους συνίσταται στα εξής:

Οι νέοι έχουν την ανάγκη να ταυτιστούν με πρόσωπα αναγνωρίσιμα που προβάλλονται από τα μέσα και να μοιάσουν σε όσους θαυμάζουν. (βλ. σχεδιάγραμμα ΠΡΟΤΥΠΑ – ΕΙΔΩΛΑ)

Τα μέσα προσφέρουν εντυπωσιακά θεάματα γεμάτα λάμψη, οι νέοι θαμπώνονται. Τα καταιγιστικά μηνύματα τους αποπροσανατολίζουν από τους στόχους τους και τους δημιουργούν ανύπαρκτες ανάγκες και επιθυμίες. Ενστερνίζονται ιδέες χωρίς να τις επεξεργάζονται και εκτίθενται καθημερινά σε πρότυπα βίας.

Αποφεύγουν να αντιμετωπίσουν τα κοινωνικά αδιέξοδα και δεν διακρίνουν τα σοβαρά ζητήματα που ταλανίζουν την κοινωνία από τα ευτελή θεάματα.

Ωστόσο αρκετοί νέοι σήμερα διαθέτουν την απαιτούμενη κριτική ικανότητα να αξιοποιήσουν σωστά τις πληροφορίες των μέσων. Έχουν ιδανικά και υψηλούς στόχους, διψούν για μόρφωση και αγωνίζονται για ένα καλύτερο μέλλον.

Τα εφόδια της νέας γενιάς για την καλύτερη χρήση των μέσων 

• δημοκρατικές απόψεις ώστε να αποδέχονται τη διαφορετικότητα των ανθρώπων και των ιδεών τους
• αισθητική άποψη ώστε να αξιολογούν χαμηλής αισθητικής εμπομπές
• γλωσσομάθεια ώστε να αξιοποιηθεί η οικουμενικότητα των ΜΜΕ
• γνώσεις και δεξιότητες για να αξιοποιηθούν οι δυνατότητες των σύγχρονων μέσων

Ο ρόλος του σχολείου απέναντι στη δύναμη των μέσων 

• Η ένταξη μαθημάτων οπτικοακουστικής παιδείας τόσο στη δευτεροβάθμια όσο και στην τριτοβάθμια εκπαίδευση αποτελεί θέμα διαλόγου στα πλαίσια Ευρωπαϊκών θεσμών και παγκόσμιων οργανισμών, όπως η UNESCO.
• Ποικίλα θέματα έρχονται στην επιφάνεια όπως η εκπαίδευση των δασκάλων και η ενσωμάτωση κατάλληλων μαθημάτων στα προγράμματα σπουδών.
• Ο εκπαιδευτικός οφείλει να εγκαταλείψει τον παραδοσιακό του ρόλο και να καθοδηγήσει τους μαθητές του ώστε να αποκτήσουν αυτενέργεια στην αναζήτηση πληροφοριών.
• Το σχολείο να αναδείξει τρόπους διαχείρισης, κριτικής επεξεργασίας και αξιολόγησης των πληροφοριών, ώστε να μπορούν οι νέοι να ελέγχουν την αξιοπιστία τους.

ΜΜΕ και ιδιωτικός βίος 

Το δικαίωμα στην ιδιωτική ζωήαποτελεί ιστορική κατάκτηση της δημοκρατίας και του ουμανιστικού κινήματος, καθώς είναι το μόνο πολίτευμα που σέβεται τον ιδιωτικό βίο του κάθε πολίτη.

Η αξίωση του ανθρώπου για σεβασμό της ιδιωτικής του ζωής είναι ένα βασικό ατομικό δικαίωμα, η κατοικία του καθενός άσυλο, η ιδιωτική και οικογενειακή του ζωή καθώς και τα προσωπικά του δεδομένα απαραβίαστα.

Επιτρεπτή είναι η παραβίαση της ιδιωτικής ζωής ατόμων που είναι ύποπτα για διάφορα αδικήματα υπό την προϋπόθεση ύπαρξης έγκρισης δικαστικής εντολής (πχ όταν τίθεται θέμα εθνικής ασφάλειας).

Παραδείγματα παραβίασης της ιδιωτικής ζωής από τα ΜΜΕ:

Εκπομπές με αποκαλύψεις σκανδάλων, κίτρινος τύπος, δικτυακοί τόποι, τηλεοπτικές εκπομπές και περιοδικά εστιασμένα στο κουτσομπολιό και την ιδιωτική ζωή των επωνύμων, ιστοσελίδες κοινωνικής δικτύωσης.

Αίτια παραβίασης της ιδιωτικής ζωής 

Συνηθέστερη αιτία παραβίασης της ιδιωτικής ζωής από τα ΜΜΕ είναι η επίδειξη ασέβειας στην προσωπική ζωή ανθρώπων στο όνομα του κέρδους. Ειδικά η ιδιωτική ζωή των επωνύμων βρίσκει απήχηση στο κοινό. Βέβαια δεν είναι σπάνιες οι φορές που οι ίδιοι οι επώνυμοι τροφοδοτούν τα ΜΜΕ με ιδιωτικές στιγμές τους, για να βρίσκονται στην επικαιρότητα. Στο διαδίκτυο εκτίθεται ο ιδιωτικός βίος των ανθρώπων με ιδιαίτερη ευκολία. Σε περίπτωση που υπερβαίνονται τα όρια της ελευθερίας του άλλου, παραβιάζονται αφενός η δημοσιογραφική δεοντολογία και αφετέρου θεμελιώδη ανθρώπινα δικαιώματα.

Εκπομπές ριάλιτι (reality shows)  και εκπομπές ανάδειξης ταλέντων  

Η τηλεόραση κατακλύζεται από τηλεοπτικά προγράμματα όπως ριάλιτι επιβίωσης, ριάλιτι αποκατάστασης, μαγειρικής, γνωριμιών, ανάδειξης ταλέντων, εκπομπές που παρουσιάζουν ιστορίες της καθημερινότητας απλών ανθρώπων οι οποίοι εκθέτουν τα προβλήματά τους μπροστά σε κοινό κλπ., τα οποία είναι φτηνά προϊόντα σε ακριβό περιτύλιγμα.

Στην πλειοψηφία τους πρόκειται για ξενόφερτα, χαμηλού κόστους και υποβαθμισμένα ποιοτικά, τηλεοπτικά προϊόντα υποκουλτούρας, χαμηλής αισθητικής που προσβάλλουν την ανθρώπινη προσωπικότητα.

Οι λόγοι για τους οποίους σημειώνουν επιτυχία είναι οι εξής:

• απουσία ποιοτικών ψυχαγωγικών προγραμμάτων, τα κανάλια δεν επενδύουν σε ποιοτικές εκπομπές υψηλού προϋπολογισμού
• το θέαμα που προσφέρουν είναι άμεσο και ρεαλιστικό
• κάνουν διάσημους ανώνυμους μέχρι πρότινος πολίτες
• οι τηλεθεατές έχουν την ψυχολογική ανάγκη να ξεφύγουν από την καθημερινότητά τους, με εύπεπτα προγράμματα, που προκαλούν γέλιο, να ξεχάσουν το γεμάτο αβεβαιότητα και δυσκολίες παρόν, να διασκεδάσουν ή να καλύψουν το κενό της μοναξιάς τους και τη έλλειψη επικοινωνίας
• το κοινό αισθάνεται ότι εφόσον με την ψήφο του αποφασίζει ποιος παίκτης θα προχωρήσει και ποιος θα αποχωρήσει, ασκεί έλεγχο και εξουσία στη δημόσια ζωή

Οι θεατές με τον τρόπο αυτό εθίζονται στην παθητική τηλεθέαση, την ηδονοβλεψία (ενημέρωση επιπέδου κλειδαρότρυπας) και την παραβίαση της ιδιωτικής ζωής, αμβλύνουν την κριτική τους ικανότητα και αποπροσανατολίζονται από τα σοβαρά κοινωνικοπολιτικά προβλήματα. Οι νέοι συνηθίζουν στην ιδέα του εύκολου δρόμου και της ήσσονος προσπάθειας για την επίτευξη των στόχων. Θεωρούν εσφαλμένα ότι με τη συμμετοχή σε μία τέτοια εκπομπή μπορεί κανείς να αποκτήσει αναγνωρισιμότητα, αποδοχή, πλούτο, επιτυχία, αγαθά που για την απόκτησή τους κανονικά απαιτούνται πολυετείς και κοπιώδεις προσπάθειες.

Από την άλλη οι παίκτες αποφασίζουν να μετατρέψουν την ιδιωτική τους ζωή σε θέαμα, γιατί θεωρούν ότι μέσω της τηλεοπτικής τους προβολής θα λύσουν τα προβλήματά τους. Ελλοχεύει ο κίνδυνος στο μέλλον οι πολίτες να μην αντιδρούν στην κατασκόπευση της ζωής τους με τεχνικά μέσα.

ΜΜΕ και ΔΗΜΟΚΡΑΤΙΑ 

Στις μέρες μας, η πολυπλοκότητα των κοινωνικών δομών, η συνθετότητα και η ρευστότητα της εποχής που διανύουμε, καθώς και οι γρήγορες μεταβολές κυρίως στη πολιτική, καθιστούν το ρόλο των ΜΜΕ εξαιρετικά σημαντικό. Τα ΜΜΕ, λόγω της επιρροής που ασκούν στο λαό, μπορούν να συμβάλουν άλλοτε θετικά στην εύρυθμη λειτουργία της δημοκρατίας και άλλοτε αρνητικά εφόσον συχνά την υπονομεύουν, στο όνομα του κέρδους και του συμφέροντος των ισχυρών κέντρων εξουσίας που τα ελέγχουν.

Τα ΜΜΕ στηρίζουν τη δημοκρατία και τον κοινοβουλευτισμό, εκτελώντας μια συγκεκριμένη πολιτική αποστολή:

• ασκούν δημόσια κριτική και έλεγχο στην εκάστοτε εξουσία, ενώ συγχρόνως επιδίδονται στην άσκηση οξείας κριτικής στους πολιτικούς, θίγοντας τα κακώς κείμενα και επιδιώκοντας διαφάνεια.
• διαμορφώνουν το πλαίσιο λειτουργίας των δημοκρατικών θεσμών, στηρίζοντας τον κοινοβουλευτισμό και προασπίζοντας τα εθνικά συμφέροντα.
• συνδράμουν στον πολιτικό προσανατολισμό των ανθρώπων που ασχολούνται με τα κοινά

Από τα ΜΜΕ, δίνεται βήμα σε ανθρώπους που θέλουν να εκφραστούν ελεύθερα, να προτείνουν λύσεις για τα προβλήματα και να διατυπώσουν τις ανησυχίες τους. Με αυτόν λοιπόν τον τρόπο, προβάλλεται η σημασία και η αξία του διαλόγου, της ελεύθερης έκφρασης και διακίνησης ιδεών, δηλαδή θεμελιωδών αρχών, που αποτελούν απαραίτητες προϋποθέσεις για να ευδοκιμήσει η δημοκρατία.

Ωστόσο, τα συμφέροντα των ισχυρών κέντρων εξουσίας που ελέγχουν τα ΜΜΕ αποτελούν τροχοπέδη στο έργο τους, γεγονός που έχει ως απόρροια την υπονόμευση της δημοκρατίας.

Συγκεκριμένα, η κατευθυνόμενη δράση των ΜΜΕ και η παρεμπόδιση του έργου τους, επιφέρουν ανεπανόρθωτο πλήγμα στα θεμέλια της δημοκρατίας. Πράγματι, τα ΜΜΕ παραπληροφορούν, υποβαθμίζουν τα σημαντικά γεγονότα στη συνείδηση του πολίτη και δεν αναλύουν σε βάθος τα πολιτικά δρώμενα, ώστε ο δέκτης να κατανοήσει το κοινωνικοπολιτικό γίγνεσθαι, αλλά αντίθετα επιδίδονται στον άγονο εντυπωσιασμό, στην κινδυνολογία και στην προπαγάνδα. Έτσι, ο νους των δεκτών συσκοτίζεται και οι πολίτες οδηγούνται στον αποπροσανατολισμό και τη χειραγώγηση, περιμένοντας πάντα να εμφανιστεί κάποιος τεχνητός μεσσίας για να τους σώσει.

Επίσης, πέρα από την αποσιώπηση ή τη διαστρέβλωση των όσων μεταδίδονται προς όφελος των οικονομικο-πολιτικών κέντρων, τα ΜΜΕ αποσιωπούν τεχνηέντως τα σκάνδαλα που ταλανίζουν την πολιτική ζωή και προσπαθούν να καλύψουν τυχόν λάθη και ατασθαλίες των κυβερνήσεων, οδηγώντας το λαό στην άγνοια και τη στασιμότητα. Επιπλέον, προωθούν τον καταναλωτισμό, με αποτέλεσμα να εγκλωβίζονται τα ενδιαφέροντα των πολιτών σε ήσσονος σημασίας ζητήματα. Ο μεγάλος όγκος των πληροφοριών που μεταδίδουν, σε συνδυασμό με την ταχύτητα μετάδοσης των πληροφοριών, συνεπάγεται την αδυναμία του ατόμου να τις αξιολογήσει. Έτσι, οι δέκτες αποδέχονται κάποιες από τις προβαλλόμενες θέσεις άκριτα.

Τέλος, η παγκοσμιοποίηση των φορέων πληροφόρησης, συμβάλλει στην υπονόμευση του δημοκρατικού πολιτεύματος. Αυτό συμβαίνει, διότι τα τελευταία χρόνια γίνονται προσπάθειες για γιγάντωσή τους, κυρίως μέσα από μεγάλες συγχωνεύσεις, προκειμένου να επεκταθούν, να παγιώσουν τη δύναμή τους υπό τη σκέπη ενός ισχυρού ομίλου. Παρατηρείται επίσης και το φαινόμενο πολλά ΜΜΕ να βρίσκονται στην κατοχή πολιτικών προσώπων. Καθίσταται λοιπόν αντιληπτό, ότι μέσα από αυτόν τον μονοπωλιακό έλεγχο της παρεχόμενης πληροφόρησης, καταργείται η πολυφωνία προς όφελος λίγων και ισχυρών και ενισχύεται ο συγκεντρωτισμός εξουσίας.

Συμπερασματικά, ο ρόλος των ΜΜΕ μπορεί να είναι εποικοδομητικός για την εύρυθμη λειτουργία της δημοκρατίας, μόνο όταν αυτά δεν ελέγχονται από ισχυρά κέντρα εξουσίας που έχουν πολιτικοοικονομικά διαπλεκόμενα συμφέροντα, υπάρχει σεβασμός στην πολυφωνία, τον πλουραλισμό και τη διαφορετικότητα των απόψεων και τηρούνται τα πλαίσια του εποικοδομητικού διαλόγου όπου κάθε ιδέα επιδέχεται κριτική και έλεγχο. Σε αντίθετη περίπτωση, υπονομεύεται το πολίτευμα και οι αρχές του, μιας και τα άτομα ενημερώνονται επιδερμικά για ό, τι συμβαίνει στο κόσμο, δεν αναπτύσσεται ο διάλογος, με αποτέλεσμα να μην καλλιεργείται το πολιτικό τους αισθητήριο και έτσι να επέρχεται σύγχυση και χειραγώγηση των μαζών.

 ΜΜΕ και ΚΟΙΝΗ ΓΝΩΜΗ 

Κοινή γνώμη είναι το σύνολο των απόψεων, πεποιθήσεων και τοποθετήσεων για κάποιο συγκεκριμένο ζήτημα από το μεγαλύτερο μέρος της κοινωνίας. Παρόλο ότι δεν έχει νομικό κύρος, αποτελεί δεσμευτική δύναμη στη λειτουργία μιας κοινωνίας.

Ο σχηματισμός της κοινής γνώμης απαιτεί αντικειμενική πληροφόρηση, δυνατότητα έκφρασης όλων των ιδεολογικών τάσεων. Πολλές φορές η κοινή γνώμη υποχρεώνει τις τέσσερις εξουσίες να συμμορφωθούν προς αυτή.

Τα ΜΜΕ με την εμβέλεια και την απήχησή τους επηρεάζουν σε μεγάλο βαθμό το σχηματισμό και την αποκρυστάλλωση της κοινής γνώμης. Ο τρόπος με τον οποίο τα ΜΜΕ καθορίζουν τη θεματολογία της ενημέρωσης, όσον αφορά το δημόσιο χώρο, καθορίζει τον τρόπο με τον οποίο οι άνθρωποι σκέφτονται για όσα συμβαίνουν. Η μαζική μετάδοση πληροφοριών διαμορφώνει τη σκέψη, τη στάση και την ηθική της κοινωνίας.

Ειδικά στα μέσα κοινωνικής δικτύωσης οι αριθμοί των αναγνωστών μιας δημοσίευσης καθώς και το πλήθος των κοινοποιήσεων (shares, re-tweets)/ αγαπημένων (likes), καθίστανται ιδιαίτερα σημαντικοί στο τι πιστεύει μια ομάδα του πληθυσμού σε σχέση με τον εαυτό του και τους άλλους.

Η κοινή γνώμη είναι ευμετάβλητη, μπορεί να παραπλανηθεί από λανθασμένη πληροφόρηση. Όταν τα ΜΜΕ δυσλειτουργούν χειραγωγούν, μαζοποιούν και κατευθύνουν την κοινή γνώμη, υποσκάπτουν τα θεμέλια της δημοκρατίας. Κάθε άνθρωπος οφείλει να βρίσκεται σε εγρήγορση και να αποφεύγει την άκριτη αποδοχή απόψεων.

Άλλοι παράγοντες που διαμορφώνουν την κοινή γνώμη είναι το πνευματικό και πολιτιστικό υπόβαθρο της κοινωνίας, οι παραδόσεις ενός λαού, η παρεχόμενη εκπαίδευση, η θρησκεία, τα πολιτικοοικονομικά συμφέροντα, οι δημοσκοπήσεις, το ευρύτερο κοινωνικό περιβάλλον, τα χαρισματικά άτομα με προσωπική ακτινοβολία και κύρος και το σύστημα αξιών που πρεσβεύει κάθε άνθρωπος.

Οι δημοσκοπήσεις συνιστούν ένα φαινόμενο των σύγχρονων κοινωνιών. Παρέχουν τη δυνατότητα στον πολίτη να διευρύνει την οπτική του σε διάφορα θέματα με τη σύγκριση, την ανάλυση και την αξιολόγηση που τις συνοδεύει. Απαραίτητος ο έλεγχος του βαθμού αντικειμενικότητας μιας δημοσκόπησης, καθώς είναι πιθανό να εξυπηρετεί ποικίλες σκοπιμότητες.

Προϋποθέσεις για την ορθή διαμόρφωση της κοινής γνώμης 

• αντικειμενική και πλουραλιστική ενημέρωση
• ανθρωπιστική παιδεία και οξυμένη κριτική αντίληψη
• ορθή λειτουργία του δημοκρατικού πολιτεύματος
• έμφαση στην αξία της προσωπικής άποψης

Οφέλη από την ορθώς διαμορφωμένη κοινή γνώμη 

• αντίσταση στο λαϊκισμό, τη δημαγωγία και την προπαγάνδα
• προφύλαξη των δημοκρατικών αρχών
• περιφρούρηση ηθικών αρχών και θεμελιωδών δικαιωμάτων
• ενίσχυση της κοινωνικής συνοχής, διευκόλυνση της κοινωνικής συνύπαρξης

Συνέπειες της λανθασμένα διαμορφωμένης κοινής γνώμης

• κυριαρχία δημαγωγίας και προπαγάνδας
• μαζοποίηση και χειραγώγηση των πολιτών
• υπονόμευση των δημοκρατικών θεσμών
• παραβίαση των ανθρωπίνων δικαιωμάτων
• τροφοδότηση της συντήρησης
• κοινωνική αποδιοργάνωση και διάσπαση

Η κοινή γνώμη εκφράζει τη λαϊκή  βούληση. Επιβάλλεται να ελέγχουμε αν προστατεύει την αξιοπρέπεια του ανθρώπου, αν αποδέχεται την πρόοδο και δε μένει φυλακισμένη σε αναχρονιστικές αντιλήψεις, αν υπηρετεί την ειρήνη, αν μεριμνά για την αρμονική κοινωνική συμβίωση των πολιτών.

Θέματα για συζήτηση

Τα εν οίκω μη εν δήμω.

(Αρχαίο γνωμικό)

Τα ΜΜΕ διαμορφώνουν την κοινή γνώμη ή η κοινή γνώμη διαμορφώνει τα ΜΜΕ;

Ο δημόσιος λόγος παίρνει όλο και περισσότερο τη μορφή ψυχαγωγίας. Είμαστε ένας λαός στα πρόθυρα θανάτου από υπερβολική διασκέδαση. (…) Το σόου των ειδήσεων είναι φτιαγμένο να ψυχαγωγήσει και όχι να αφυπνίσει.

(Νιλ Πόστμαν)

Το «Survivor» μας διδάσκει ότι για ένα κομμάτι ψωμί, για ένα πιάτο ρύζι, «δεν φτάνει μόνο η δουλειά»: χρειάζεται η πλήρης υποταγή, η προδοσία, η αλληλοεξόντωση. Το τι θα φάμε σήμερα συμπληρώνεται με το ποιον θα φάμε σήμερα.

Τελικά, η απήχηση που έχει σήμερα το «Survivor» φανερώνει πιο πολλά για την κοινωνία που το καταναλώνει παρά για το ίδιο το σόου: δείχνει τη φτώχεια της κοινωνικής ζωής, τη συρρίκνωση της δημόσιας σφαίρας ή μάλλον την αντικατάστασή της από ένα ψηφιακό είδωλό της. Δείχνει το πόσο η οθόνη της τηλεόρασης ή της ταμπλέτας έχει γίνει υποκατάστατο της πραγματικής ζωής, της παρέας, της συζήτησης, της συλλογικής διασκέδασης.

(Από τον ημερήσιο τύπο)

Οι καταιγιστικές τεχνολογικές εξελίξεις, αλλά και οι ευρείες πολιτικές, οικονομικές και κοινωνικές αλλαγές δεν θα μπορούσαν να αφήσουν ανεπηρέαστο τον χώρο των μέσων μαζικής ενημέρωσης (ΜΜΕ).

Ιδιαίτερα η ραγδαία αύξηση της χρήσης και της συνακόλουθης επιρροής των κοινωνικών μέσων (Facebook, Twitter, instagram κλπ.) έχει συμβάλει καθοριστικά στη διαμόρφωση ενός νέου τοπίου στον χώρο της ενημέρωσης και δημόσιας συζήτησης με δυναμικές, κανόνες, ηθικά διλήμματα και προβλήματα, τα οποία μόλις έχουμε αρχίσει να συζητούμε και μελετούμε με πιο συστηματικό τρόπο σε μια προσπάθεια καλύτερης κατανόησης και ομαλής λειτουργίας των «νέων ΜΜΕ».

(Θάνος Ντόκος)

Το διαδίκτυο αποτελεί το κύριο μέσο αναζήτησης και ανάγνωσης ειδήσεων των Ελλήνων και με μεγάλη διαφορά σε σύγκριση με τα παραδοσιακά, έντυπα και ραδιοτηλεοπτικά μέσα, σύμφωνα με την ετήσια έρευνα του Reuters Institute for the study of Journalism, Oxford University για την ψηφιακή ενημέρωση στην Ελλάδα, η οποία παρουσιάστηκε και σχολιάστηκε σήμερα, στην ΕΣΗΕΜ-Θ.

(Από τον ημερήσιο τύπο)

Η ευρεία χρήση των κινητών τηλεφώνων δεν διασφαλίζει μόνο την άμεση ενημέρωση περισσότερων ανθρώπων. Το εντυπωσιακό, το καινούργιο που κάνει τη μεγάλη ανατροπή στη μέχρι τώρα δομή είναι πως ο καθένας έχει τη δυνατότητα να γίνει ρεπόρτερ (δημοσιογραφία των πολιτών).

(Β. Παζόπουλος)

Το διαδίκτυο, παρ’ όλα αυτά, δίνει την εντύπωση της απόλυτης ελευθερίας. Μπορεί κανείς λογικά να σκεφτεί ότι αφού ο καθένας έχει τη δυνατότητα να “πάρει τον λόγο”, να σχολιάσει, αυτό καθιστά το διαδίκτυο χώρο “ελεύθερο”, χωρίς καμία παρέμβαση ή λογοκρισία που απορρέει από οικονομικά ή πολιτικά συμφέροντα. Όμως, πίσω από τον “πλουραλισμό”, το “να ακούγονται όλες οι απόψεις” υπάρχει η μία, η κυρίαρχη άποψη που ακούγεται με πολλούς διαφορετικούς τρόπους, ενώ η πραγματικά διαφορετική άποψη είτε αποκρύπτεται, είτε διαστρεβλώνεται.

Αλήθεια, μονοπωλιακοί όμιλοι, φανερές και μυστικές υπηρεσίες του κράτους, που ελέγχουν το διαδίκτυο, το οποίο χρησιμοποιείται καθημερινά από έναν τεράστιο αριθμό ανθρώπων, θα μπορούσαν να το αφήσουν ανεξέλεγκτο;

(Από τον ημερήσιο τύπο)